Ιωάννης Κιούσης,
Στέλεχος Διατροφής και Διαιτολογίας
6/4/2021
Ενημέρωση: 19/7/2022

ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΡΕΑΣ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Σύμφωνα με μία ογκώδη επιστημονική βιβλιογραφία, το φρέσκο-νωπό κόκκινο κρέας (είτε συμβατικό είτε βιολογικό), αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για τουλάχιστον 14 είδη καρκίνου.
Τόσο η ίδια η κρεατοβιομηχανία όσο και ένας μεγάλος αριθμός επιστημονικών φορέων αναγνωρίζουν τον σοβαρό αντίκτυπο που έχει στην Υγεία το κόκκινο κρέας.
Η αντικατάσταση του κόκκινου κρέατος από φυτική πρωτεΐνη προσφέρει σημαντική προστασία. Τα όσπρια, όχι μόνο δεν προκαλούν καρκίνο αλλά απεναντίας προστατεύουν από αυτόν (όσπρια δεν είναι μόνο οι φακές: υπάρχουν περισσότερα από 16 διαφορετικά είδη).
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
Α. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ
B. ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΡΕΑΤΟΣ
Γ. 14 ΕΙΔΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Δ. ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΡΕΑΣ
E. ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ
Στ. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΗΣ
Ζ. ΛΟΙΠΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ
Παραπομπές για το κόκκινο κρέας και τα 14 είδη καρκίνου
κοκκινο κρεασ και καρκινοσ
ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΡΕΑΣ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ
Α. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ
 - Το 2015, περισσότερες από 800 επιδημιολογικές μελέτες αξιολογήθηκαν από 22 ειδικούς, οι οποίοι προέρχονταν από 10 χώρες. Σύμφωνα με αυτά τα ευρήματα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κατέταξε το επεξεργασμένο κρέας ως "καρκινογόνο (κλάση 1)", ενώ το κόκκινο κρέας ως "πιθανότατα καρκινογόνο (κλάση 2Α)".
 - Το 2016 το American Institute For Cancer Research τάχθηκε υπέρ της έκθεσης του ΠΟΥ για το κρέας και τον καρκίνο.
 - Το 2018, ο Αμερικάνικος Ιατρικός Σύλλογος αναφέρει ότι "το κρέας είναι προαιρετικό" και όχι υποχρεωτικό για την ανθρώπινη διατροφή.
 - Το 2020, η American Cancer Society αναφέρει ότι το κόκκινο κρέας δεν συμπεριλαμβάνεται στα υγιεινά πρότυπα διατροφής.
Παραφράζοντας τον Δρ Milton Mills "το να τρώμε κόκκινο κρέας για τα θρεπτικά συστατικά του είναι σαν να εισπνέουμε τον καπνό του τσιγάρου για το οξυγόνο που περιέχει".

Υπερβολή ;
Σαφώς.

Ωστόσο, τα επιστημονικά δεδομένα για την σχέση που έχει το κόκκινο κρέας με τον καρκίνο, δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνειών.
Άλλοι επιστημονικοί φορείς που παραθέτουν δεδομένα σχετικά με το κόκκινο κρέας και την αύξηση του κινδύνου για διάφορα είδη καρκίνου ανά τον κόσμο, και είναι ενδεικτικά οι εξής :
 - Νational Cancer Institute Αμερικής,
 - Cancer Council Αυστραλίας,
 - Cancer Australia, 
 - Cancer Society Καναδά,
 - Cancer Research Ηνωμένου Βασιλείου,
 - Cancer Society Ιρλανδίας,
 - American Association for Cancer Research,
 - Saint John’s Cancer Institute,
 - NHS Ηνωμένου Βασιλείο,
 - Oncology Nursing Society,
 - Cancer Society Σιγκαπούρης,
 - Bowel Cancer Ηνωμένου Βασιλείου,
 - Breakthrough Cancer Research,
 - Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ,
 - Πανεπιστήμιο Οξφόρδης,
 - Πανεπιστήμιο Leeds,
 - Πανεπιστήμιο Αλμπέρτα,
 - Πανεπιστήμιο St. Louis,
 - Νοσοκομείο Mount Stuart, καθώς και άλλοι φορείς.

B. ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΚΡΕΑΤΟΣ
Ακόμα και η μελέτη που διενεργήθηκε από την ίδια την βιομηχανία κρέατος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κατανάλωση κρέατος αύξησε τον κίνδυνο :
 - πρόωρου θανάτου,
 - καρκίνου,
 - διαβήτη, και
καρδιακών παθήσεων.

Πηγές: 1. How Big Meat Manipulated the Science
  2. The Health Risks vs. "Benefits" of Meat Consumption,
  3. Conflicts of Interest in the Annals of Internal Medicine Meat Studies,
  4. Failing GRADE for Annals of Internal Medicine Meat Studies.

Γ. 14 ΕΙΔΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Μία ανασκόπηση 72 μετα-αναλύσεων έδειξε ότι η κατανάλωση κόκκινου κρέατος συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας από διάφορα είδη καρκίνου, ενώ μία άλλη ανασκόπηση χαρακτηρίζει το κόκκινο κρέας ως "διατροφικό παράγοντα με υψηλή καρκινογόνο δράση". Μία δημοσίευση του 2004 προτείνει μία αντικαρκινική διατροφή, η οποία στις συστάσεις της μεταξύ άλλων αναφέρει "όχι κόκκινο κρέας".

Ακόμα και οι αναθυμιάσεις που εισπνέονται από μαγειρεμένο κρέας επιδρούν αρνητικά.
Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει δημιουργηθεί ένας αυξανόμενος όγκος βιβλιογραφίας σχετικά με τις πιθανές επιβλαβείς, αν όχι καρκινογόνες, επιπτώσεις των αναθυμιάσεων που προέρχονται από το μαγειρεμένο κρέας στον άνθρωπο.

Τα ανωτέρω δεδομένα έρχονται σε συνέχεια μίας πληθώρας επιστημονικών δεδομένων που δείχνουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο σε τουλάχιστον 14 είδη από τα 34 συχνότερα είδη καρκίνου:
1. πάγκρεας: ο πιο θανατηφόρος καρκίνος, με ποσοστό επιβίωσης μόλις 3% στην πενταετία,
2. μαστού: ο πιο συνηθισμένος καρκίνος στις γυναίκες,
3. παχέος εντέρου: η τρίτη πιο συχνή κακοήθεια,
4. προστάτη: ο δεύτερος πιο συχνός καρκίνος στους άντρες,
5. πνεύμονα: μία σημαντική μειοψηφία ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα, δεν έχουν καπνίσει ποτέ
6. γαστρικό: η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο,
7. οισοφάγου: από τους πιο επιθετικούς καρκίνους του γαστρεντερικού με μικρό ποσοστό επιβίωσης, 8. στομάχου
9. ενδομητρίου: η πιο συχνή γυναικολογική κακοήθεια,
10. ουροδόχου κύστης
11. νεφρών
12. ρινοφαρυγγικό
13. γλοίωμα: αντιπροσωπεύει το 81% των κακοήθων όγκων του εγκεφάλου,
14. λέμφωμα μη-Hodgkin: κοινή κακοήθεια στα παιδιά,
 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
1. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΟΣ
Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι εξαιρετικά θανατηφόρος (1).
Σε γενικές γραμμές, η διάγνωση του γίνεται σε προχωρημένο στάδιο, και έχει χαμηλή ανταπόκριση στις θεραπευτικές μεθόδους (2).
Εξελίσσεται γρήγορα, και έχει το χαμηλότερο ποσοστό επιβίωσης από όλα τα είδη καρκίνου (3) με μόνο το 16% των ασθενών να επιβιώνουν το πρώτο έτος, και μόλις το 3% να επιβιώνουν έως πέντε χρόνια (4).

Όπως γίνεται γρήγορα αντιληπτό, η διάγνωση με καρκίνο του παγκρέατος ισοδυναμεί σχεδόν με θανατική καταδίκη.
Από τους 100 ανθρώπους που θα διαγνωστούν, οι 97 δεν θα το ξεπεράσουν.

Δεδομένων αυτών των συνθηκών, η καλύτερη κατανόηση των παραγόντων κινδύνου είναι επιτακτική για την πρόληψη της εμφάνισης του καρκίνου του παγκρέατος (5).

Οι διατροφικές επιλογές επηρέαζουν ;
Φυσικά.

Το κόκκινο κρέας και το επεξεργασμένο κρέας έχουν αναγνωριστεί ως παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του παγκρέατος (6)
 
Αυτός ο κίνδυνος έχει προταθεί ήδη από το 2005, όταν μια μελέτη κοόρτης διαπίστωσε ότι η κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος αύξησε τον κίνδυνο κατά 50% (2).
Ο κίνδυνος του κόκκινου κρέατος αναφέρεται σε άλλες 3 μελέτες κοορτής, μία προοπτική μελέτη και μία ανασκόπηση (4, 5, 7, 8, 15)
 
Μετά από 6 χρόνια, το 2011, σύμφωνα με μια εκτενή ανασκόπηση της βιβλιογραφίας για τον καρκίνο του παγκρέατος, το World Cancer Research Fund (WCRF) και το American Institute for Cancer Research (AICR) ανέφεραν ότι τα στοιχεία υποδηλώνουν έναν αυξημένο κίνδυνο που σχετίζεται με το κόκκινο και το επεξεργασμένο κρέας (9)

Από το 2012 και μετά, δημοσιεύονται 4 μετα-αναλύσεις (η τελευταία αναζήτηση στην βιβλιογραφία έγινε 23/3/2021), των οποίων τα ευρήματα δείχνουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του παγκρέατος (10, 11, 12, 13).
 
Κλείνοντας, η μη-κατανάλωση κόκκινου κρέατος είναι ακόμα πιο επιτακτική για ανθρώπους που έχουν ήδη διαγνωστεί με καρκίνο του παγκρέατος ή βρίσκονται σε ομάδες υψηλού κινδύνου.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην πιο πρόσφατη ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε πριν από πέντε μήνες (Οκτώβριος 2020) "οι ασθενείς με καρκίνο του παγκρέατος, και όσοι βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο, θα πρέπει να αντικαταστήσουν τον κόκκινο κρέας με εναλλακτικές πηγές πρωτεϊνών όπως είναι τα πουλερικά, τα ψάρια, τα όσπρια και τα προϊόντα σόγιας" (14). Δείτε και την ανάρτηση "Φυτοφαγία και καρκίνος".
2. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΜΑΣΤΟΥ
Ο καρκίνος του μαστού είναι ο δεύτερος πιο συχνά διαγνωσμένος όγκος σε όλο τον κόσμο (1), και αποτελεί τον πιο συνηθισμένο καρκίνο στις γυναίκες (2)

Ο καρκίνος του μαστού θεωρείται ως μία από τις κύριες αιτίες θανάτου στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύει το 23% όλων των θανάτων που οφείλονται στον καρκίνο (3).

Παρόλο που ο καρκίνος του μαστού στις νέες γυναίκες είναι σπάνιος (επηρεάζει μόνο το 4-6% των γυναικών με ηλικία μικρότερη των 40 ετών), παραμένει η πιο συχνή κακοήθεια σε αυτές τις ηλικίες, ενώ πρόσφατα παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση στην εμφάνιση αυτού του καρκίνου μεταξύ των προεμμηνοπαυσιακών γυναικών (4).

Παρόλο που έχουν διαπιστωθεί ορισμένοι παράγοντες κινδύνου όπως η κληρονομικότητα, το οικογενειακό ιστορικό, η ηλικία κατά την πρώτη γέννηση και η ηλικία κατά την εμμηναρχή και την εμμηνόπαυση, οι περισσότεροι από αυτούς τους παράγοντες είναι δύσκολο να τροποποιηθούν (5).
Η διατροφή, ωστόσο, είναι μια δυνητικά τροποποιήσιμη προσέγγιση για την πρόληψη και μια ποικιλία διατροφικών προτύπων έχουν εξεταστεί σε σχέση με το ρόλο τους στον καρκίνο του μαστού.
Ένας τέτοιος διατροφικός παράγοντας είναι η κατανάλωση κόκκινου κρέατος (5).

Αρκετές μελέτες έχουν επισημάνει αυτόν τον κίνδυνο, ξεκινώντας ήδη από το 2006, όπου δημοσιεύθηκαν τα ευρήματα μίας μελέτης, η οποία ακολούθησε επί δώδεκα χρόνια 90.659 προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, ηλικίας 26 έως 46 ετών.
Η μεγαλύτερη πρόσληψη κόκκινου κρέατος συσχετίστηκε έντονα με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού που ήταν θετικοί στους υποδοχείς οιστρογόνων και προγεστερόνης (ER+/PR+) (6).

Το 2009 δημοσιεύτηκε προοπτική μελέτη σε 52.158 γυναίκες (55-74 ετών), και τα ευρήματα έδειξαν ότι το κόκκινο κρέας αύξησε τον κίνδυνο διηθητικού καρκίνου του μαστού (7).

Το 2014, δύο μελέτες έδειξαν ότι οι γυναίκες που έτρωγαν το περισσότερο κόκκινο κρέας στην εφηβεία ή στην αρχή της ενηλικίωσης είχαν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού αργότερα στη ζωή τους. 
Η βασική ερευνήτρια επεσήμανε ότι το κόκκινο κρέας δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας κινδύνου για καρκίνο του μαστού. Ωστόσο, όπως ανέφερε, συνεκτίμησαν τους περισσότερους από τους γνωστούς παράγοντες κινδύνου καρκίνου του μαστού (κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, ηλικία, ορμονοθεραπεία, και χρήση αντισυλληπτικών). και το κόκκινο κρέας παρέμεινε ώς ένας από τους σημαντικούς παράγοντες κινδύνου καρκίνου του μαστού (8).

Σε μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2017, τα ευρήματα έδειξαν ότι η πρόσληψη κόκκινου κρέατος συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού, τόσο σε προεμμηνοπαυσιακές όσο και σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες (9).

Σε μία πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2020, εξετάστηκαν τα δεδομένα από 42.012 γυναίκες, οι οποίες ακολουθήθηκαν κατά μέσο όρο 7.6 έτη.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι η αύξηση της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο διηθητικού καρκίνου του μαστού (10).

Επίσης, σύμφωνα με τουλάχιστον έξι μελέτες κοόρτης, η κατανάλωση κόκκινου κρέατος αύξησε σημαντικά τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού (11).

Κλείνοντας, εφτά μετα-αναλύσεις (5, 12-17), αναφέρουν τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού από την κατανάλωση κόκκινου κρέατος (η τελευταία αναζήτηση στην βιβλιογραφία έγινε 24/3/2021).
3. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ
Παρά την επιτυχία της κολονοσκόπησης και τις πρόσφατες εξελίξεις στην αντιμετώπιση του καρκίνου (1), ο καρκίνος του παχέος εντέρου παραμένει ένας από τους πιο συνηθισμένους και θανατηφόρους καρκίνους στον κόσμο (1, 2), και το 2020 αποτελούσε την τρίτη πιο συχνή κακοήθεια (3). Επίσης, αποτελεί την πιο συχνά διαγνωσμένη κακοήθεια του πεπτικού συστήματος (4), με περίπου ένα εκατομμύριο νέες περιπτώσεις, σε ετήσια βάση (5).

Στο 10% των περιπτώσεων, οι ασθενείς κληρονομούν γενετικές αλλαγές που αυξάνουν έντονα τον κίνδυνο ανάπτυξης όγκου στο παχύ έντερο ή/και στο ορθό (28).
Ωστόσο, για όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις, διαφορετικοί παράγοντες κινδύνου παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτήν την ασθένεια (28), ιδίως οι διατροφικές συνήθειες (29).

Η κατανάλωση κόκκινου κρέατος αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου (6), όπως επισημαίνεται από 15 μετα-αναλύσεις (5, 7-20) (η τελευταία αναζήτηση στην βιβλιογραφία έγινε 25/3/2021).

Μάλιστα, η πρώτη μετα-ανάλυση που ανέδειξε αυτόν τον κίνδυνο είχε δημοσιευτεί ήδη από το 2001 (20), η οποία ήρθε σε συνέχεια της αναφοράς που έγινε το 1999 από μια επιστημονική επιτροπή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και πρότεινε ότι η κατανάλωση κόκκινου κρέατος σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κακοήθους όγκου στο παχύ έντερο και στο ορθό (28). Στην συνέχεια, και συγκεκριμένα το 2007, το World Cancer Research Fund/American Institute of Cancer Research κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κόκκινο κρέας και το επεξεργασμένο κρέας αποτελούν πειστικό παράγοντα κινδύνου για τον καρκίνο του παχέος εντέρου (16, 26, 27).

Μία ακόμα μετα-ανάλυση έδειξε αυξημένο κίνδυνο για αδενώματα του παχέος εντέρου από την πρόσληψη κόκκινου κρέατος (21), ενώ φαίνεται ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο ακόμα και σε έναν σχετικά σπάνιο καρκίνο (22), τον καρκίνο του λεπτού εντέρου (22-25).

Αρκετοί παράγοντες έχουν προταθεί για να εξηγήσουν την καρκινογένεση από το κόκκινο κρέας.
Ολοένα και περισσότερα δεδομένα υποδηλώνουν ότι ο αιμικός σίδηρος είναι παράγοντας κινδύνου για καρκινογένεση του παχέος εντέρου (30), ενώ άλλα δεδομένα δείχνουν ότι ο αιμικός σίδηρος είναι το κρίσιμο συστατικό για την καρκινογένεση (31).
Ο αιμικός σίδηρος (υπάρχει σε υψηλά επίπεδα στο κόκκινο κρέας) είναι ένα μόριο που μπορεί να ασκήσει ένα εύρος γενοτοξικών και άλλων δυσμενών επιδράσεων στο παχύ έντερο (32).
Επίσης, ο αιμικός σίδηρος του κόκκινου κρέατος έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει την ομοιόσταση και να προάγει τον σχηματισμό μεταλλαξιογόνων και καρκινογόνων παραγόντων (33).

Εκτός από τον αιμικό σίδηρο, και άλλες ομάδες ενώσεων έχουν προταθεί ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην καρκινογένεση του παχέος εντέρου, όπως είναι π.χ. οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, οι ετεροκυκλικές αρωματικές αμίνες και οι εξωγενώς σχηματιζόμενες ενώσεις Ν-νιτρόζο, οι οποίες σχηματίζονται όταν μαγειρεύεται το κρέας (28, 34).

Για τον σχηματισμό των ενώσεων Ν-νιτρόζο, πάλι ο αιμικός σίδηρος κάνει την παρουσία του, ο οποίος είναι ο πιθανός υπεύθυνος παράγοντας για τον σχηματισμό τους (35).
4. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΗ
Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο δεύτερος πιο διαδεδομένος καρκίνος στους άνδρες,  παγκοσμίως (1)
 
Μία ανάλυση σε 172 χώρες έδειξε ότι η συνολική πρόσληψη κρέατος αποτελεί ανεξάρτητο προγνωστικό παράγοντα για τον καρκίνο του προστάτη, παγκοσμίως (2).

Ήδη από το 1995 υπήρχαν δεδομένα που υποστήριζαν τον αιτιολογικό ρόλο του κόκκινου κρέατος στην ανάπτυξη καρκίνου του προστάτη (3).

Επιπρόσθετα, το κόκκινο κρέας έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο μεταστατικού καρκίνου του προστάτη (4), ενώ η χαμηλότερη πρόσληψη κόκκινου κρέατος σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο υψηλού βαθμού και προχωρημένου καρκίνου του προστάτη και μειωμένο κίνδυνο υποτροπής, ανεξάρτητα από το στάδιο και τον βαθμό (5).
 
Κλείνοντας, τρεις ανασκοπήσεις αναφέρουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κινδύνο για τον καρκίνο του προστάτη (6, 7, 8)
5. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ
Ο καρκίνος του πνεύμονα συνδέεται κυρίως με το κάπνισμα. Ωστόσο, μια σημαντική μειοψηφία ασθενών με αυτήν την νόσο δεν έχουν καπνίσει ποτέ (1). 
 
Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που μπορούν να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο.
Ένας από αυτούς τους παράγοντες είναι το κόκκινο κρέας. Για παράδειγμα, τρεις μετα-αναλύσεις επισημαίνουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα (2, 3, 4), ένας κίνδυνος ο οποίος ίσως φτάνει ακόμα και το 35% (4). Για λόγους σύγκρισης, το παθητικό κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα κατά 20% (5).
6. ΓΑΣΤΡΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ
Ο γαστρικός καρκίνος είναι μία από τις πιο διαδεδομένες νεοπλασίες (1), η οποία διαγιγνώσκεται σε περίπου 1 εκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως (2), και παραμένει η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως (3).
Δεδομένου ότι οι επιλογές θεραπείας είναι περιορισμένες, ο καλύτερος και πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι να προσπαθήσουμε να μειώσουμε τα κρούσματα και να κατανοήσουμε τις στρατηγικές πρόληψης (4).

Μία από αυτές είναι το κόκκινο κρέας διότι τρεις μετα-αναλύσεις (5, 6, 7) και δύο ανασκοπήσεις (8, 9) επισημαίνουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για γαστρικό καρκίνο, ενώ μία ανασκόπηση (10) επισημαίνει το κόκκινο κρέας συμβάλλει ανεξάρτητα στην αύξηση του κινδύνου για γαστρικό καρκίνο, ανεξάρτητα από διάφορους σημαντικούς συγχυτικούς παράγοντες όπως είναι το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού.

Εκτός από το κόκκινο κρέας, δύο άλλες κύριες αιτίες για αυτόν τον καρκίνο είναι το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού και μία διατροφή πλούσια σε αλατισμένα ή/και καπνιστά τρόφιμα (11).
7. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΟΙΣΟΦΑΓΟΥ
Ο καρκίνος του οισοφάγου είναι ένας από τους πιο επιθετικούς καρκίνους του γαστρεντερικού (1), και συνήθως διαγιγνώσκεται σε προχωρημένα στάδια (2).
Ο καρκίνος του οισοφάγου έχει κακή πρόγνωση, με ποσοστά 5-ετούς επιβίωσης που κυμαίνονται από 20% έως 35%, όταν είναι μη-μεταστατικός (3)
 
Λόγω της επιθετικότητας του και των μικρών ποσοστών επιβίωσης, έχει την έκτη χειρότερη πρόγνωση (4).
 
Ο ρόλος της διατροφής στον καρκίνο του οισοφάγου έχει λάβει αυξανόμενη υποστήριξη από δεδομένα που συλλέχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες (5).
 
Όσον αφορά το κόκκινο κρέας, έξι μετα-αναλύσεις αναφέρουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του οισοφάγου (6, 7, 8, 9, 10, 11)
8. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΣΤΟΜΑΧΟΥ
Μία μελέτη του 2012, και μία ανασκόπηση του 2002 έδειξαν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του στομάχου (1, 2)
9. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΝΔΟΜΗΤΡΙΟΥ
Ο καρκίνος του ενδομητρίου είναι η πιο συχνή γυναικολογική κακοήθεια (1).

Σε έντονη αντίθεση με πολλούς άλλους τύπους καρκίνου, η συχνότητα εμφάνισης και η θνησιμότητα του καρκίνου του ενδομητρίου συνεχίζουν να αυξάνονται (2)
Από το 2008, η συχνότητα εμφάνισης έχει αυξηθεί κατά 21%, ενώ το ποσοστό θνησιμότητας έχει αυξηθεί περισσότερο από 100% τις τελευταίες δύο δεκαετίες (3).
Κάθε χρόνο, ο καρκίνος του ενδομητρίου εμφανίζεται σε περίπου 142.000 γυναίκες παγκοσμίως (4).

Τρεις μετα-αναλύσεις (5, 6, 7) και δύο ανασκοπήσεις μετα-αναλύσεων (8, 9) δείχνουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του ενδομητρίου.
10. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΟΥΡΟΔΟΧΟΥ ΚΥΣΤΗΣ
Ο καρκίνος της ουροδόχου κύστης έχει υψηλή συχνότητα εμφάνισης και εμφανίζει υψηλή σχετιζόμενη νοσηρότητα και θνησιμότητα (1)
Ο καρκίνος της ουροδόχου κύστης είναι μια κοινή κακοήθεια στις γυναίκες και είναι η τέταρτη πιο συχνή κακοήθεια στους άνδρες (2).

Τρεις μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο της ουροδόχου κύστεως (3, 4, 5).
11. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΝΕΦΡΩΝ
Ο αριθμός των νέων περιπτώσεων αυξάνεται σταθερά από τη δεκαετία του 1960 (1). Στην Ευρώπη, κάθε χρόνο εμφανίζονται 29.600 νέες περιπτώσεις καρκίνου του νεφρού (2).
 
Μία ανασκόπηση (3) και δύο μετα-αναλύσεις (4, 5) αναφέρουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο στα νεφρά, σε ποσοστό ακόμα και 30% (5).
12. ΡΙΝΟΦΑΡΥΓΓΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ
Δύο μετα-αναλύσεις αναφέρουν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για ρινοφαρυγγικο καρκίνο (1, 2)
13. ΓΛΟΙΩΜΑ
Τα γλοιώματα είναι ο πιο συχνός πρωτοπαθής ενδοκρανιακός όγκος, αντιπροσωπεύοντας το 81% των κακοήθων όγκων του εγκεφάλου (1).
 
Μία μετα-ανάλυση ανέφερε θετική συσχέτιση μεταξύ του κόκκινου κρέατος και του κινδύνου για γλοιώματα (2).
14. ΛΕΜΦΩΜΑ ΜΗ-HODGKIN
Τα λεμφώματα είναι συμπαγείς όγκοι του ανοσοποιητικού συστήματος (1).
Το λέμφωμα Hodgkin αντιπροσωπεύει περίπου το 10% όλων των λεμφωμάτων και το υπόλοιπο 90% αναφέρεται ως λέμφωμα μη-Hodgkin (1).
Το λέμφωμα Hodgkin και το λέμφωμα μη-Hodgkin αποτελούν κοινές κακοήθειες στα παιδιά (2).
 
Τρεις μετα-αναλύσεις ανέφεραν ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για λέμφωμα μη-Ηodgkin (3, 4, 5)
Δ. ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΡΕΑΣ
Oρισμένοι άνθρωποι αναφέρουν ότι επιλέγουν "βιολογικό κρέας" διότι θεωρούν ότι αυτό τους προστατεύει.
Ωστόσο, ο Δρ. Hu του Χάρβαρντ αναφέρει ότι "Δεν υπάρχουν μελέτες που να έχουν δείξει διατροφικά πλεονεκτήματα ή οφέλη για την υγεία από την κατανάλωση βιολογικού βοείου κρέατος".
Επίσης, τα δεδομένα δείχνουν ότι το βιολογικό κρέας δεν είναι λιγότερο καρκινογόνο. Ενδεικτικά, δείτε το βίντεο με τίτλο "είναι το βιολογικό κρέας λιγότερο καρκινογόνο;" (συγκεκριμένα από το 3:12 έως το 4:57).
Η σχετική μελέτη αναφέρει ότι "οι διαφορές μεταξύ βιολογικών και συμβατικών δειγμάτων κρεάτων ήταν ελάχιστες." και συνεχίζει αναφέροντας ότι "Είναι εντυπωσιακό ότι η κατανάλωση βιολογικού κρέατος δ ε ν μειώνει αυτόν τον καρκινογόνο κίνδυνο, αλλά αντίθετα φαίνεται να είναι ακόμη υψηλότερος".

E. ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ
Δεκάδες μετα-αναλύσεις επισημαίνουν τους κινδύνους για καρκινογένεση από το κόκκινο κρέας, ενώ ούτε μία εξ'αυτών δεν αναφέρει ότι το κόκκινο κρέας προστατεύει από τον καρκίνο.
Κάποιες μετα-αναλύσεις αναφέρουν ότι το κόκκινο κρέας δεν αυξάνει τον καρκίνο, αλλά η πλειοψηφία αυτών των μετα-αναλύσεων αναφέρει το ακριβώς αντίθετο, ότι το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο της καρκινογένεσης.

Στ. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΗΣ
Έχουν προταθεί τουλάχιστον 4 διαφορετικοί μηχανισμοί δράσης για να εξηγηθεί με ποιον τρόπο το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο, ανεξάρτητα από το εάν πρόκειται για συμβατικό ή βιολογικό κόκκινο κρέας.
 - ένας από τους πιθάνους μηχανισμούς δράσης είναι ο αιμικός σίδηρος.
Ο αιμικός σίδηρος που πολλοί άνθρωποι θεωρούν ως "ευεργετικό", φαίνεται ότι είναι ο ένας από τους σημαντικότερους μηχανισμούς που δράσης και αυξάνει τον κίνδυνο σε διάφορα είδη καρκίνου, ενδεικτικά στον καρκίνο του μαστού, και στον καρκίνο του παχέος εντέρου (Δείτε τις παραπομπές 28, 31, 33, 34, και 35 από την ενότητα για τον καρκίνο του παχέος εντέρου).

 - ένας άλλος πιθανός μηχανισμός είναι το Ν-οξείδιο της τριμεθυλαμίνης (ΤΜΑΟ - trimethylamine N-oxide),
Πολλές μελέτες αναφέρουν μια θετική σχέση μεταξύ των επιπέδων συγκέντρωσης TMAO και της ανάπτυξης διαφόρων ασθενειών (συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου), ενώ κλινικές μελέτες έχουν αξιολογήσει το TMAO ως βιοδείκτη για διάφορες ασθένειες, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου
Που βρίσκεται το TMAO ;
Το ΤΜΑΟ έχει συσχετιστεί με την ζωική πρωτεΐνη συμπεριλαμβανομένου του κόκκινου κρέατος.

Ζ. ΛΟΙΠΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ
Εκτός από τον καρκίνο, το κόκκινο κρέας αυξάνει τον κίνδυνο για διαβήτη 2 και διαβήτη κύησης, ρευματοειδή αρθρίτιδα, κατάθλιψη και άλλες χρόνιες και αυτοάνοσες παθήσεις. Ενδεικτικά, καρδιαγγειακά, ψωρίαση, λειχήνα, νεφρικές παθήσεις, καθώς και την θνησιμότητα από κάθε αιτία.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΟΣ
1. Nutr Cancer. 2013;65(1):157-64. doi: 10.1080/01635581.2012.725502. Dietary patterns and risk of pancreatic cancer in a large population-based case-control study in the San Francisco Bay Area June M Chan, Zhihong Gong, Elizabeth A Holly, Paige M Bracci
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23368926/

2. J Natl Cancer Inst. 2005 Oct 5;97(19):1458-65. doi: 10.1093/jnci/dji292. Meat and fat intake as risk factors for pancreatic cancer: the multiethnic cohort study Ute Nöthlings, Lynne R Wilkens, Suzanne P Murphy, Jean H Hankin, Brian E Henderson, Laurence N Kolonel
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16204695/

3. Review J Epidemiol. 2011;21(1):2-12. doi: 10.2188/jea.je20100090. Epub 2010 Nov 6. An overview of genetic polymorphisms and pancreatic cancer risk in molecular epidemiologic studies Yingsong Lin, Kiyoko Yagyu, Naoto Egawa, Makoto Ueno, Mitsuru Mori, Haruhisa Nakao, Hiroshi Ishii, Kozue Nakamura, Kenji Wakai, Satoyo Hosono, Akiko Tamakoshi, Shogo Kikuchi
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21071884/

4. Pancreas. May/Jun 2017;46(5):672-678. doi: 10.1097/MPA.0000000000000819. Higher Meat Intake Is Positively Associated With Higher Risk of Developing Pancreatic Cancer in an Age-Dependent Manner and Are Modified by Plasma Antioxidants: A Prospective Cohort Study (EPIC-Norfolk) Using Data From Food Diaries Alec J Beaney, Paul J R Banim, Robert Luben, Marleen A H Lentjes, Kay-Tee Khaw, Andrew R Hart
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28375948

5. Cancer Med. 2019 Jul;8(7):3592-3603. doi: 10.1002/cam4.2209. Epub 2019 May 8. Interethnic differences in pancreatic cancer incidence and risk factors: The Multiethnic Cohort Brian Z Huang, Daniel O Stram, Loic Le Marchand, Christopher A Haiman, Lynne R Wilkens, Stephen J Pandol, Zuo-Feng Zhang, Kristine R Monroe, Veronica Wendy Setiawan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31066497

6. Review Nutrients. 2017 Mar 15;9(3):283. doi: 10.3390/nu9030283. Nutrients and the Pancreas: An Epigenetic Perspective Andee Weisbeck, Rick J Jansen
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28294968/

7. Int J Cancer. 2016 May 1;138(9):2172-89. doi: 10.1002/ijc.29964. Epub 2016 Jan 18. Are meat and heme iron intake associated with pancreatic cancer? Results from the NIH-AARP diet and health cohort Pulkit Taunk, Eric Hecht, Rachael Stolzenberg-Solomon
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26666579/

8. Clinical Trial Am J Clin Nutr. 2015 Jan;101(1):126-34. doi: 10.3945/ajcn.114.098061. Epub 2014 Nov 19. Dietary consumption of advanced glycation end products and pancreatic cancer in the prospective NIH-AARP Diet and Health Study Li Jiao, Rachael Stolzenberg-Solomon, Thea Palmer Zimmerman, Zhigang Duan, Liang Chen, Lisa Kahle, Adam Risch, Amy F Subar, Amanda J Cross, Albert Hollenbeck, Helen Vlassara, Gary Striker, Rashmi Sinha
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25527756/

9. Review Yale J Biol Med. 2015 Jun 1;88(2):115-26. eCollection 2015 Jun. Gene-by-Environment Interactions in Pancreatic Cancer: Implications for Prevention Rick J Jansen, Xiang-Lin Tan, Gloria M Petersen
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26029010/

10. Meta-Analysis Cancer Epidemiol. 2012 Feb;36(1):60-7. doi: 10.1016/j.canep.2011.05.004. Epub 2011 Oct 21. Main dietary compounds and pancreatic cancer risk. The quantitative analysis of case-control and cohort studies Piotr Paluszkiewicz, Katarzyna Smolińska, Iwona Dębińska, Waldemar A Turski
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22018953/

11. Meta-Analysis Br J Cancer. 2012 Jan 31;106(3):603-7. doi: 10.1038/bjc.2011.585. Epub 2012 Jan 12. Red and processed meat consumption and risk of pancreatic cancer: meta-analysis of prospective studies S C Larsson, A Wolk
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22240790/

12. Br J Cancer. 2012 Jan 31; 106(3): 603–607. Published online 2012 Jan 12. doi: 10.1038/bjc.2011.585 Red and processed meat consumption and risk of pancreatic cancer: meta-analysis of prospective studies S C Larsson, and A Wolk
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3273353/

13. Review Clin Gastroenterol Hepatol. 2017 Apr;15(4):486-493.e10. doi: 10.1016/j.cgh.2016.09.143. Epub 2016 Sep 28. Association Between Consumption of Red and Processed Meat and Pancreatic Cancer Risk: A Systematic Review and Meta-analysis Zhanwei Zhao, Zifang Yin, Zhongshu Pu, Qingchuan Zhao
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27693521/

14. Review Cancers (Basel). 2020 Oct 23;12(11):3096. doi: 10.3390/cancers12113096. Pancreatic Cancer (PDAC): Introduction of Evidence-Based Complementary Measures into Integrative Clinical Management Valerie Jentzsch, James A A Davis, Mustafa B A Djamgoz
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33114159/

15. Review Nutr Cancer  . 2009;61(4):437-46. doi: 10.1080/01635580802710741. Well-done meat intake, heterocyclic amine exposure, and cancer risk Wei Zheng, Sang-Ah Lee
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19838915/

2. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΜΑΣΤΟΥ
1. Nutrients. 2020 Jul 13;12(7):2076. doi: 10.3390/nu12072076. Adherence to the 2018 World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research Recommendations and Breast Cancer in the SUN Project Rocio Barrios-Rodríguez, Estefanía Toledo, Miguel Angel Martinez-Gonzalez, Inmaculada Aguilera-Buenosvinos, Andrea Romanos-Nanclares, José Juan Jiménez-Moleón
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32668662/

2. Review Ann Agric Environ Med. 2017 Dec 23;24(4):549-553. doi: 10.26444/aaem/75943. Epub 2017 Jul 18. Primary and secondary prevention of breast cancer Agnieszka Kolak, Marzena Kamińska, Katarzyna Sygit, Agnieszka Budny, Dariusz Surdyka, Bożena Kukiełka-Budny, Franciszek Burdan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29284222/

3. Review Biol Res. 2017 Oct 2;50(1):33. doi: 10.1186/s40659-017-0140-9. Awareness and current knowledge of breast cancer Muhammad Akram, Mehwish Iqbal, Muhammad Daniyal, Asmat Ullah Khan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28969709/

4. Review Ginekol Pol. 2016;87(9):659-663. doi: 10.5603/GP.2016.0062. Breast cancer in young women Barbara Radecka, Maria Litwiniuk
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27723074/

5. Review Breast Cancer Res Treat. 2009 Sep;117(1):1-8. doi: 10.1007/s10549-009-0441-y. Epub 2009 Jun 20. Is red meat intake a risk factor for breast cancer among premenopausal women? Valerie H Taylor, Monali Misra, Som D Mukherjee
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19543971

6. Arch Intern Med. 2006 Nov 13;166(20):2253-9. doi: 10.1001/archinte.166.20.2253. Red meat intake and risk of breast cancer among premenopausal women Eunyoung Cho, Wendy Y Chen, David J Hunter, Meir J Stampfer, Graham A Colditz, Susan E Hankinson, Walter C Willett
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17101944/

7. Br J Cancer. 2009 Jul 7;101(1):178-84. doi: 10.1038/sj.bjc.6605118. Epub 2009 Jun 9. Intake of meat, meat mutagens, and iron and the risk of breast cancer in the Prostate, Lung, Colorectal, and Ovarian Cancer Screening Trial L M Ferrucci, A J Cross, B I Graubard, L A Brinton, C A McCarty, R G Ziegler, X Ma, S T Mayne, R Sinha
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19513076/

8. Harvard T.H. Chan, Red meat consumption and breast cancer risk, October 9, 2014
https://www.hsph.harvard.edu/news/features/red-meat-consumption-and-breast-cancer-risk/

9. Randomized Controlled Trial Int J Cancer. 2018 Jan 15;142(2):230-237. doi: 10.1002/ijc.31046. Epub 2017 Oct 16. Red and processed meat intake and cancer risk: Results from the prospective NutriNet-Santé cohort study Abou Diallo, Mélanie Deschasaux, Paule Latino-Martel, Serge Hercberg, Pilar Galan, Philippine Fassier, Benjamin Allès, Françoise Guéraud, Fabrice H Pierre, Mathilde Touvier
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28913916/

10. Int J Cancer. 2020 Apr 15;146(8):2156-2165. doi: 10.1002/ijc.32547. Epub 2019 Aug 6. Association between meat consumption and risk of breast cancer: Findings from the Sister Study Jamie J Lo, Yong-Moon Mark Park, Rashmi Sinha, Dale P Sandler
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31389007/

11. Review J Intern Med. 2017 Feb;281(2):106-122. doi: 10.1111/joim.12543. Epub 2016 Sep 6. Potential health hazards of eating red meat A Wolk
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27597529/

12. Adv Nutr. 2020 Dec 3;nmaa147. doi: 10.1093/advances/nmaa147. Online ahead of print. Intake of Various Food Groups and Risk of Breast Cancer: A Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis of Prospective Studies Asma Kazemi, Reza Barati-Boldaji, Sepideh Soltani, Nazanin Mohammadipoor, Zahra Esmaeilinezhad, Cian C T Clark, Siavash Babajafari, Marzieh Akbarzadeh
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33271590/

13. Review Int J Environ Res Public Health. 2020 Jul 1;17(13):4731. doi: 10.3390/ijerph17134731. Breast Cancer Primary Prevention and Diet: An Umbrella Review Alessandra Buja, Marco Pierbon, Laura Lago, Giulia Grotto, Vincenzo Baldo
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32630215

14. Meta-Analysis Int J Cancer. 2018 Dec 1;143(11):2787-2799. doi: 10.1002/ijc.31848. Epub 2018 Oct 3. Consumption of red and processed meat and breast cancer incidence: A systematic review and meta-analysis of prospective studies Maryam S Farvid, Mariana C Stern, Teresa Norat, Shizuka Sasazuki, Paolo Vineis, Matty P Weijenberg, Alicja Wolk, Kana Wu, Bernard W Stewart, Eunyoung Cho
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30183083/

15. Red Meat Consumption and Breast Cancer Risk in Premenopausal Women: A Systematic Review and Meta-Analysis, Abbas Rezaianzadeh, Mohammad Ghorbani, Shahab Rezaeian, Aziz Kassani, Volume 9, Issue 1 January 2018 Pages 5-12
https://mejc.sums.ac.ir/article_42096.html

16. Review Nutrients. 2016 Nov 17;8(11):730. doi: 10.3390/nu8110730. Dietary Protein Sources and Incidence of Breast Cancer: A Dose-Response Meta-Analysis of Prospective Studies Jing Wu, Rong Zeng, Junpeng Huang, Xufeng Li, Jiren Zhang, James Chung-Man Ho, Yanfang Zheng
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27869663/

17. Meta-Analysis Breast Cancer Res Treat. 2015 May;151(1):191-8. doi: 10.1007/s10549-015-3380-9. Epub 2015 Apr 19. Red and processed meat intake and risk of breast cancer: a meta-analysis of prospective studies Jingyu Guo, Wei Wei, Lixing Zhan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25893586/

3. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ
1. Review Protein Cell. 2018 May;9(5):474-487. doi: 10.1007/s13238-018-0543-6. Epub 2018 Apr 30. The association of diet, gut microbiota and colorectal cancer: what we eat may imply what we get Jia Yang, Jun Yu
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29713943/

2. Review J Gastrointest Cancer. 2021 Jan 4. doi: 10.1007/s12029-020-00574-x. Online ahead of print. Incidence and Risk Factors of Colorectal Cancer in the Iranian Population: a Systematic Review Hossein Mozafar Saadati, Batool Okhovat, Farzad Khodamoradi
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33392963/

3. Tunis Med. 2020 Oct;98(10):726-729. The Consumption of Red and Processed Meat and The Risk of Colorectal Cancer: A Case-Control Study among the Tunisian Population Imen Gharbi, Feriel Letaief, Zeineb Dadaa, Yosra Yahyaoui, Azza Gabsi, Houcine Maghrebi, Mouna Ayadi, Amel Mezlini
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33479945/

4. Arch Med Sci. 2010 Aug 30;6(4):605-10. doi: 10.5114/aoms.2010.14475. Epub 2010 Sep 7. Risk of colorectal cancer in relation to frequency and total amount of red meat consumption. Systematic review and meta-analysis Katarzyna Smolińska, Piotr Paluszkiewicz
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22371807/

5. Meta-Analysis Int J Cancer. 2013 Jan 15;132(2):437-48. doi: 10.1002/ijc.27625. Epub 2012 May 29. Red and processed meat intake and risk of colorectal adenomas: a meta-analysis of observational studies Xiaodong Xu, Enda Yu, Xianhua Gao, Ning Song, Lianjie Liu, Xubiao Wei, Wei Zhang, Chuangang Fu
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22553166

6. Crit Rev Oncog. 2020;25(2):111-128. doi: 10.1615/CritRevOncog.2020035112. Functional Foods in the Prevention of Colorectal Cancer Sabeerabi Bonala, Manoj Kumar Gupta, Ramakrishna Vadde
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33389861/

7. Review JAMA Netw Open. 2021 Feb 1;4(2):e2037341. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2020.37341. Role of Diet in Colorectal Cancer Incidence: Umbrella Review of Meta-analyses of Prospective Observational Studies Sajesh K Veettil, Tse Yee Wong, Yee Shen Loo, Mary C Playdon, Nai Ming Lai, Edward L Giovannucci, Nathorn Chaiyakunapruk
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33591366/

8. Meta-Analysis Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2019 Jan;28(1):99-109. doi: 10.1158/1055-9965.EPI-17-1017. Epub 2018 Oct 1. Dietary Heterocyclic Amine Intake and Colorectal Adenoma Risk: A Systematic Review and Meta-analysis Victoria Martínez Góngora, Katarina L Matthes, Patricia Rodríguez Castaño, Jakob Linseisen, Sabine Rohrmann
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30275115/

9. Meta-Analysis Int J Cancer  . 2018 May 1;142(9):1748-1758. doi: 10.1002/ijc.31198. Epub 2017 Dec 14. Food groups and risk of colorectal cancer Lukas Schwingshackl, Carolina Schwedhelm, Georg Hoffmann, Sven Knüppel, Anne Laure Preterre, Khalid Iqbal, Angela Bechthold, Stefaan De Henauw, Nathalie Michels, Brecht Devleesschauwer, Heiner Boeing, Sabrina Schlesinger
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29210053/

10. Oncotarget. 2017 Sep 6;8(47):83306-83314. doi: 10.18632/oncotarget.20667. eCollection 2017 Oct 10. Red and processed meat consumption and colorectal cancer risk: a systematic review and meta-analysis Zhanwei Zhao, Quanxin Feng, Zifang Yin, Jianbo Shuang, Bin Bai, Pengfei Yu, Min Guo, Qingchuan Zhao
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29137344/

11. Review Ann Oncol. 2017 Aug 1;28(8):1788-1802. doi: 10.1093/annonc/mdx171. Foods and beverages and colorectal cancer risk: a systematic review and meta-analysis of cohort studies, an update of the evidence of the WCRF-AICR Continuous Update Project A R Vieira, L Abar, D S M Chan, S Vingeliene, E Polemiti, C Stevens, D Greenwood, T Norat
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28407090/

12. Review Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2017 Jan;26(1):136-144. doi: 10.1158/1055-9965.EPI-16-0428. Epub 2016 Oct 28. Adherence to the WCRF/AICR Dietary Recommendations for Cancer Prevention and Risk of Cancer in Elderly from Europe and the United States: A Meta-Analysis within the CHANCES Project Nicole Jankovic, Anouk Geelen, Renate M Winkels, Blaise Mwungura, Veronika Fedirko, Mazda Jenab, Anne K Illner, Hermann Brenner, José M Ordóñez-Mena, Jessica C Kiefte de Jong, Oscar H Franco, Philippos Orfanos, Antonia Trichopoulou, Paolo Boffetta, Antonio Agudo, Petra H Peeters, Anne Tjønneland, Göran Hallmans, H Bas Bueno-de-Mesquita, Yikyung Park, Edith J Feskens, Lisette C de Groot, Ellen Kampman, Consortium on Health and Ageing: Network of Cohorts in Europe and the United States (CHANCES)
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27793797/

13. Meta-Analysis PLoS One. 2015 Aug 25;10(8):e0135959. doi: 10.1371/journal.pone.0135959. eCollection 2015. Processed and Unprocessed Red Meat and Risk of Colorectal Cancer: Analysis by Tumor Location and Modification by Time Adam M Bernstein, Mingyang Song, Xuehong Zhang, An Pan, Molin Wang, Charles S Fuchs, Ngoan Le, Andrew T Chan, Walter C Willett, Shuji Ogino, Edward L Giovannucci, Kana Wu
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26305323/

14. Meta-Analysis Cancer Causes Control. 2013 Jun;24(6):1207-22. doi: 10.1007/s10552-013-0201-5. Epub 2013 Apr 6. Meta-analyses of colorectal cancer risk factors Constance M Johnson, Caimiao Wei, Joe E Ensor, Derek J Smolenski, Christopher I Amos, Bernard Levin, Donald A Berry
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23563998/

15. Review Eur J Cancer Prev. 2012 Jan;21(1):15-23. doi: 10.1097/CEJ.0b013e3283472241. Dietary patterns and colorectal cancer: systematic review and meta-analysis Bruno Magalhães, Bárbara Peleteiro, Nuno Lunet
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21946864/

16. Review Int J Cancer. 2016 Jan 15;138(2):293-302. doi: 10.1002/ijc.29423. Epub 2015 Feb 24. Meat subtypes and their association with colorectal cancer: Systematic review and meta-analysis Prudence R Carr, Viola Walter, Hermann Brenner, Michael Hoffmeister
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25583132/

17. Meta-Analysis Cancer Prev Res (Phila). 2011 Feb;4(2):177-84. doi: 10.1158/1940-6207.CAPR-10-0113. Epub 2011 Jan 5. Heme iron from meat and risk of colorectal cancer: a meta-analysis and a review of the mechanisms involved Nadia M Bastide, Fabrice H F Pierre, Denis E Corpet
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21209396

18. Meta-Analysis Int J Cancer. 2006 Dec 1;119(11):2657-64. doi: 10.1002/ijc.22170. Meat consumption and risk of colorectal cancer: a meta-analysis of prospective studies Susanna C Larsson, Alicja Wolk
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16991129/

19. Meta-Analysis Int J Cancer. 2002 Mar 10;98(2):241-56. doi: 10.1002/ijc.10126. Meat consumption and colorectal cancer risk: dose-response meta-analysis of epidemiological studies Teresa Norat, Annekatrin Lukanova, Pietro Ferrari, Elio Riboli
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11857415/

20. Meta-Analysis Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2001 May;10(5):439-46. Systematic review of the prospective cohort studies on meat consumption and colorectal cancer risk: a meta-analytical approach M S Sandhu, I R White, K McPherson
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11352852/

21. Review Cancer Causes Control. 2013 Apr;24(4):611-27. doi: 10.1007/s10552-012-0139-z. Epub 2013 Feb 5. Red and processed meat intake and risk of colorectal adenomas: a systematic review and meta-analysis of epidemiological studies Dagfinn Aune, Doris S M Chan, Ana Rita Vieira, Deborah A Navarro Rosenblatt, Rui Vieira, Darren C Greenwood, Ellen Kampman, Teresa Norat
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23380943/

22. Cancer Causes Control. 1993 Mar;4(2):163-9. doi: 10.1007/BF00053158. Risk factors for small intestine cancer W H Chow, M S Linet, J K McLaughlin, A W Hsing, H T Chien, W J Blot
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8481495/

23. World J Gastrointest Oncol. 2011 Mar 15;3(3):33-42. doi: 10.4251/wjgo.v3.i3.33. Epidemiology of cancer of the small intestine Sai Yi Pan, Howard Morrison
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21461167/

24. Review Cancer Epidemiol. 2015 Jun;39(3):265-73. doi: 10.1016/j.canep.2015.02.001. Epub 2015 Feb 27. Lifestyle factors and small intestine adenocarcinoma risk: A systematic review and meta-analysis Caoimhe M Bennett, Helen G Coleman, Philip G Veal, Marie M Cantwell, Charlotte C L Lau, Liam J Murray
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25736860/

25. Multicenter Study Int J Cancer. 1999 Jul 19;82(2):171-4. doi: 10.1002/(sici)1097-0215(19990719)82:2<171::aid-ijc3>3.0.co;2-t. Risk factors for adenocarcinoma of the small intestine
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10389747/

26. Meta-Analysis PLoS One. 2011;6(6):e20456. doi: 10.1371/journal.pone.0020456. Epub 2011 Jun 6. Red and processed meat and colorectal cancer incidence: meta-analysis of prospective studies Doris S M Chan, Rosa Lau, Dagfinn Aune, Rui Vieira, Darren C Greenwood, Ellen Kampman, Teresa Norat
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21674008/

27.American Institute for Cancer Research, October 23, 2015, Red and Processed Meats and Cancer Risk
https://www.aicr.org/resources/blog/red-meat-bacon-and-other-processed-meats-and-cancer-back-in-the-news/

28. Foods. 2019 Jul 11;8(7):252. doi: 10.3390/foods8070252. Red Meat-Derived Nitroso Compounds, Lipid Peroxidation Products and Colorectal Cancer Pablo Steinberg
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31336781

29. Randomized Controlled Trial Trials. 2019 Dec 9;20(1):688. doi: 10.1186/s13063-019-3801-x. Fecal microbiome as determinant of the effect of diet on colorectal cancer risk: comparison of meat-based versus pesco-vegetarian diets (the MeaTIc study) Francesco Sofi, Monica Dinu, Giuditta Pagliai, Fabrice Pierre, Francoise Gueraud, Jildau Bowman, Philippe Gerard, Vincenzo Longo, Lisa Giovannelli, Giovanna Caderni, Carlotta de Filippo
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31815647/

30. Review Crit Rev Oncol Hematol. 2018 Jun;126:121-128. doi: 10.1016/j.critrevonc.2018.03.025. Epub 2018 Apr 7. The role of heme iron molecules derived from red and processed meat in the pathogenesis of colorectal carcinoma S M K Gamage, Lakal Dissabandara, Alfred King-Yin Lam, Vinod Gopalan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29759553/

31. Cell Death Dis. 2020 Sep 23;11(9):787. doi: 10.1038/s41419-020-02950-8. Heme oxygenase 1 protects human colonocytes against ROS formation, oxidative DNA damage and cytotoxicity induced by heme iron, but not inorganic iron Nina Seiwert, Sabine Wecklein, Philipp Demuth, Solveig Hasselwander, Talke A Kemper, Tanja Schwerdtle, Thomas Brunner, Jörg Fahrer
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32968051/

32. Review Int J Food Sci Nutr. 2018 Aug;69(5):536-548. doi: 10.1080/09637486.2017.1393503. Epub 2017 Nov 2. Dietary components that counteract the increased risk of colorectal cancer related to red meat consumption Arianna Sasso, Giovanni Latella
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29096565/

33. Review Nutr Cancer. Nov-Dec 2018;70(8):1173-1183. doi: 10.1080/01635581.2018.1521441. Epub 2019 Jan 14. Role of Heme Iron in the Association Between Red Meat Consumption and Colorectal Cancer Arianna Sasso, Giovanni Latella
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30638072/

34.Meat Consumption and Risk of Esophageal and Gastric Cancer in a Large Prospective Study  Cross, Amanda J PhD; Freedman, Neal D PhD; Ren, Jiansong PhD; Ward, Mary H PhD; Hollenbeck, Albert R PhD; Schatzkin, Arthur MD, DrPH; Sinha, Rashmi PhD; Abnet, Christian C, American Journal of Gastroenterology: March 2011 - Volume 106 - Issue 3 - p 432-442 doi: 10.1038/ajg.2010.415
https://journals.lww.com/ajg/Abstract/2011/03000/Meat_Consumption_and_Risk_of_Esophageal_and.9.aspx

35. Int J Cancer  . 2012 Jun 1;130(11):2654-63. doi: 10.1002/ijc.26263. Epub 2011 Aug 24. Dietary intake of heme iron and risk of gastric cancer in the European prospective investigation into cancer and nutrition study Paula Jakszyn, Antonio Agudo, Leila Lujan-Barroso, H Bas Bueno-de-Mesquita, Mazda Jenab, Carmen Navarro, Domenico Palli, Heiner Boeing, Jonas Manjer, Mattijs E Numans, Laszlo Igali, Marie-Christine Boutron-Ruault, Françoise Clavel-Chapelon, Sophie Morois, Sara Grioni, cSalvatore Panico, Rosario Tumino, Carlotta Sacerdote, J Ramon Quirós, Esther Molina-Montes, Jose Ma Huerta Castaño, Aurelio Barricarte, Pilar Amiano, Kay-Tee Khaw, Nicholas Wareham, Naomi E Allen, Timothy J Key, Suzanne M Jeurnink, Petra H M Peeters, Christina Bamia, Elisabeth Valanou, Antonia Trichopoulou, Rudolf Kaaks, Annekatrin Lukanova, Manuela M Bergmann, Björn Lindkvist, Roger Stenling, Ingegerd Johansson, Christina C Dahm, Kim Overvad, Anja Olsen, Anne Tjonneland, Guri Skeie, Ann Ragnhild Broderstad, Eiliv Lund, Dominique S Michaud, Traci Mouw, Elio Riboli, Carlos A González
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21717452

4. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΗ
1. Review Prostate Int. 2019 Mar;7(1):1-8. doi: 10.1016/j.prnil.2018.11.001. Epub 2018 Nov 22. The incidence, mortality, and risk factors of prostate cancer in Asian men Byung Ha Chung, Shigeo Horie, Edmund Chiong
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30937291/

2. Asian Pac J Cancer Prev. 2018 Aug 24;19(8):2229-2239. doi: 10.22034/APJCP.2018.19.8.2229. Prostate Cancer Incidence is Correlated to Total Meat Intake– a Cross-National Ecologic Analysis of 172 Countries Wenpeng You, Maciej Henneberg
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30139230/

3. Review Environ Health Perspect  . 1995 Nov;103 Suppl 8(Suppl 8):165-70. doi: 10.1289/ehp.95103s8165. Diet, nutrition, and avoidable cancer W C Willett
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8741778/

4.cancer prevention research, Egg, Red Meat, and Poultry Intake and Risk of Lethal Prostate Cancer in the Prostate-Specific Antigen-Era: Incidence and Survival Erin L. Richman, Stacey A. Kenfield, Meir J. Stampfer, Edward L. Giovannucci and June M. Chan DOI: 10.1158/1940-6207.CAPR-11-0354 Published December 2011
https://cancerpreventionresearch.aacrjournals.org/content/4/12/2110

5. Cancer Prev Res (Phila)  . 2016 Dec;9(12):933-941. doi: 10.1158/1940-6207.CAPR-16-0070. Epub 2016 Sep 20. Meat, Fish, Poultry, and Egg Intake at Diagnosis and Risk of Prostate Cancer Progression Kathryn M Wilson, Lorelei A Mucci, Bettina F Drake, Mark A Preston, Meir J Stampfer, Edward Giovannucci, Adam S Kibel
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27651069/

6. Review Adv Exp Med Biol  . 2019;1210:29-55. doi: 10.1007/978-3-030-32656-2_2. Dietary Carcinogens and DNA Adducts in Prostate Cancer Medjda Bellamri, Robert J Turesky
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31900903/

7. Review Nutr Metab (Lond)  . 2014 Jun 16;11:30. doi: 10.1186/1743-7075-11-30. eCollection 2014. Prostate cancer and the influence of dietary factors and supplements: a systematic review Dalvinder Mandair, Roberta Elisa Rossi, Marinos Pericleous, Tara Whyand, Martyn Evan Caplin
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24976856/

8. Review Am J Clin Nutr  . 2014 Jul;100 Suppl 1(1):386S-93S. doi: 10.3945/ajcn.113.071597. Epub 2014 May 21. Meat, dairy, and cancer Zaynah Abid, Amanda J Cross, Rashmi Sinha
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24847855/

5. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ
1. Review Adv Exp Med Biol  . 2016;893:43-57. doi: 10.1007/978-3-319-24223-1_3. Lung Cancer in Never Smokers Gabriel Alberto Rivera, Heather Wakelee
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26667338/

2. Meta-Analysis Nutr Cancer. 2018 Jan;70(1):1-13. doi: 10.1080/01635581.2017.1374420. Epub 2017 Oct 10. Carcinogenicity of High Consumption of Meat and Lung Cancer Risk Among Non-Smokers: A Comprehensive Meta-Analysis Patrizia Gnagnarella, Saverio Caini, Patrick Maisonneuve, Sara Gandini
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29016198/
 
3. Int J Clin Exp Med. 2014 Jun 15;7(6):1542-53. eCollection 2014. Red and processed meat consumption and the risk of lung cancer: a dose-response meta-analysis of 33 published studies Xiu-Juan Xue, Qing Gao, Jian-Hong Qiao, Jie Zhang, Cui-Ping Xu, Ju Liu
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25035778/

4. Meta-Analysis Ann Oncol. 2012 Dec;23(12):3163-3170. doi: 10.1093/annonc/mds207. Epub 2012 Jul 31. Meat consumption and risk of lung cancer: evidence from observational studies W S Yang, M Y Wong, E Vogtmann, R Q Tang, L Xie, Y S Yang, Q J Wu, W Zhang, Y B Xiang
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22855553/

5. Review Adv Exp Med Biol  . 2016;893:21-41. doi: 10.1007/978-3-319-24223-1_2. Epidemiology of Lung Cancer Ann G Schwartz, Michele L Cote
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26667337/

6. ΓΑΣΤΡΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ
1. Gastroenterol Res Pract  . 2020 Jun 3;2020:5202946. doi: 10.1155/2020/5202946. eCollection 2020. Dietary Risk Factors Associated with Development of Gastric Cancer in Nepal: A Hospital-Based Case-Control Study Sunil Kumar Shah, Dev Ram Sunuwar, Narendra Kumar Chaudhary, Pushpa Rai, Pranil Man Singh Pradhan, Narayan Subedi, Madhu Dixit Devkota
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32565782/

2. Gastric Cancer  . 2019 Sep;22(5):920-931. doi: 10.1007/s10120-019-00945-9. Epub 2019 Mar 20. Frequency of CDH1 germline variants and contribution of dietary habits in early age onset gastric cancer patients in Brazil Rodrigo Santa Cruz Guindalini, Marina Cândido Visontai Cormedi, Simone Maistro, Fátima Solange Pasini, Priscila Cristina Abduch Adas Branas, Liliane Dos Santos, Gláucia Fernanda de Lima Pereira, Geertruida Hendrika de Bock, Daniela Marques Saccaro, Maria Lucia Hirata Katayama, Sheila Friedrich Faraj, Adriana Safatle-Ribeiro, Ulysses Ribeiro Junior, Maria Del Pilar Estevez Diz, Ana Carolina Ribeiro Chaves de Gouvêa, Roger Chammas, Maria Aparecida Azevedo Koike Folgueira
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30895400/

3. Nutr Cancer  . 2014;66(4):550-7. doi: 10.1080/01635581.2014.894096. Epub 2014 Mar 25. Diet, Helicobacter pylori strain-specific infection, and gastric cancer risk among Chinese men Meira Epplein, Wei Zheng, Honglan Li, Richard M Peek Jr, Pelayo Correa, Jing Gao, Angelika Michel, Michael Pawlita, Qiuyin Cai, Yong-Bing Xiang, Xiao-Ou Shu
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24666234/

4. Nutr Cancer  . 2021;73(3):376-390. doi: 10.1080/01635581.2020.1756353. Epub 2020 Apr 27. Nutritional Factors Involved in the Etiology of Gastric Cancer: A Systematic Review Farhad Vahid, Sayed Hossein Davoodi
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32336147/

5. Meta-Analysis PLoS One. 2013 Aug 14;8(8):e70955. doi: 10.1371/journal.pone.0070955. eCollection 2013. Red and processed meat intake is associated with higher gastric cancer risk: a meta-analysis of epidemiological observational studies Hongcheng Zhu, Xi Yang, Chi Zhang, Chen Zhu, Guangzhou Tao, Lianjun Zhao, Shaowen Tang, Zheng Shu, Jing Cai, Shengbin Dai, Qin Qin, Liping Xu, Hongyan Cheng, Xinchen Sun
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23967140/

6. Meta-Analysis J Cancer Res Clin Oncol. 2014 Jun;140(6):979-92. doi: 10.1007/s00432-014-1637-z. Epub 2014 Mar 29. Red meat consumption and stomach cancer risk: a meta-analysis Peng Song, Ming Lu, Qin Yin, Lei Wu, Dong Zhang, Bo Fu, Baolin Wang, Qinghong Zhao
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24682372/

7. Int J Cancer. 2020 Jul 1;147(1):45-55. doi: 10.1002/ijc.32707. Epub 2019 Nov 22. Meat intake and risk of gastric cancer in the Stomach cancer Pooling (StoP) project Ana Ferro, Valentina Rosato, Matteo Rota, Ana Rute Costa, Samantha Morais, Claudio Pelucchi, Kenneth C Johnson, Jinfu Hu, Domenico Palli, Monica Ferraroni, Zuo-Feng Zhang, Rossella Bonzi, Guo-Pei Yu, Bárbara Peleteiro, Lizbeth López-Carrillo, Shoichiro Tsugane, Gerson Shigueaki Hamada, Akihisa Hidaka, David Zaridze, Dmitry Maximovitch, Jesus Vioque, Eva M Navarrete-Munoz, Nuria Aragonés, Vicente Martín, Raúl Ulisses Hernández-Ramírez, Paola Bertuccio, Mary H Ward, Reza Malekzadeh, Farhad Pourfarzi, Lina Mu, Malaquias López-Cervantes, Roberto Persiani, Robert C Kurtz, Areti Lagiou, Pagona Lagiou, Paolo Boffetta, Stefania Boccia, Eva Negri, M Constanza Camargo, Maria Paula Curado, Carlo La Vecchia, Nuno Lunet
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31584199/

8. Review Gastrointest Tumors  . 2016 Sep;3(1):25-36. doi: 10.1159/000443995. Epub 2016 Feb 12. Etiology and Prevention of Gastric Cancer Xiao Jiao Cheng, Jia Cheng Lin, Shui Ping Tu
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27722154/

9. Review Arch Iran Med  . 2013 Jun;16(6):358-65. Environmental and lifestyle risk factors of gastric cancer Yeong Yeh Lee, Mohammad H Derakhshan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23725070/

10. Review Nutrients  . 2019 Apr 11;11(4):826. doi: 10.3390/nu11040826. Effect of Red, Processed, and White Meat Consumption on the Risk of Gastric Cancer: An Overall and Dose⁻Response Meta-Analysis Seong Rae Kim, Kyuwoong Kim, Sang Ah Lee, Sung Ok Kwon, Jong-Koo Lee, NaNa Keum, Sang Min Park
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30979076/

11. World J Clin Oncol  . 2012 Sep 10;3(9):128-36. doi: 10.5306/wjco.v3.i9.128. Advances in gastric cancer prevention Antonio Giordano, Letizia Cito
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23061031/

7. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΟΙΣΟΦΑΓΟΥ
1. Review Surg Today  . 2020 Jan;50(1):12-20. doi: 10.1007/s00595-019-01878-7. Epub 2019 Sep 18. Recent progress in multidisciplinary treatment for patients with esophageal cancer Masayuki Watanabe, Reiko Otake, Ryotaro Kozuki, Tasuku Toihata, Keita Takahashi, Akihiko Okamura, Yu Imamura
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31535225/

2. Radiologia  . Sep-Oct 2016;58(5):352-65. doi: 10.1016/j.rx.2016.06.004. Epub 2016 Jul 25. Esophageal cancer: anatomic particularities, staging, and imaging techniques [Article in English, Spanish] J Encinas de la Iglesia, M A Corral de la Calle, G C Fernández Pérez, R Ruano Pérez, A Álvarez Delgado
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27469407/

3. Review J Natl Compr Canc Netw  . 2019 Aug 1;17(8):1009-1014. doi: 10.6004/jnccn.2019.7337. Emerging Multimodality Approaches to Treat Localized Esophageal Cancer Ronan J Kelly
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31390584/

4. Review Expert Opin Pharmacother  . 2017 Jul;18(10):1001-1010. doi: 10.1080/14656566.2017.1334764. Epub 2017 Jun 7. Current and future treatment options for esophageal cancer in the elderly Elfriede Bollschweiler, Patrick Plum, Stefan P Mönig, Arnulf H Hölscher
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28540761/

5. Review South Med J  . 1988 Jul;81(7):878-82. doi: 10.1097/00007611-198807000-00017. Cancer of the esophagus: the environmental connection A Khojasteh, W G Kraybill
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3293236/

6. Meta-Analysis J Gastroenterol. 2018 Jan;53(1):37-51. doi: 10.1007/s00535-017-1375-5. Epub 2017 Aug 18. Modifiable factors and esophageal cancer: a systematic review of published meta-analyses Clara Castro, Bárbara Peleteiro, Nuno Lunet
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28821981/

7. Review Dig Dis Sci. 2014 Mar;59(3):664-73. doi: 10.1007/s10620-013-2928-y. Epub 2014 Jan 7. Meat consumption is associated with esophageal cancer risk in a meat- and cancer-histological-type dependent manner Hong-Cheng Zhu, Xi Yang, Li-Ping Xu, Lian-Jun Zhao, Guang-Zhou Tao, Chi Zhang, Qin Qin, Jing Cai, Jian-Xin Ma, Wei-Dong Mao, Xi-Zhi Zhang, Hong-Yan Cheng, Xin-Chen Sun
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24395380/
 
8. Review World J Gastroenterol. 2013 Feb 21;19(7):1020-9. doi: 10.3748/wjg.v19.i7.1020. Consumption of red and processed meat and esophageal cancer risk: meta-analysis Yuni Choi, Sujin Song, Yoonju Song, Jung Eun Lee
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23467465/

9. Meta-Analysis Ann Epidemiol. 2013 Dec;23(12):762-770.e1. doi: 10.1016/j.annepidem.2013.09.003. Epub 2013 Oct 5. Consumption of red and processed meat and risk for esophageal squamous cell carcinoma based on a meta-analysis Xudong Qu, Qiwen Ben, Ying Jiang
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24176821/

10. Review Nutr Rev. 2013 May;71(5):257-67. doi: 10.1111/nure.12028. Epub 2013 Apr 11. Meat, fish, and esophageal cancer risk: a systematic review and dose-response meta-analysis Maryam Salehi, Maziar Moradi-Lakeh, Mohhamad Hossein Salehi, Marziyeh Nojomi, Fariba Kolahdooz
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23590703/

11. Meta-Analysis Cancer Causes Control. 2013 Jan;24(1):193-201. doi: 10.1007/s10552-012-0105-9. Epub 2012 Nov 21. Red and processed meat intake and risk of esophageal adenocarcinoma: a meta-analysis of observational studies Wen Huang, Yujing Han, Jiping Xu, Wei Zhu, Zhaoshen Li
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23179661/
 
8. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΣΤΟΜΑΧΟΥ
1. Eur J Cancer Prev. 2012 Mar;21(2):134-8. doi: 10.1097/CEJ.0b013e32834c9b6c. Heme iron from meat and risk of adenocarcinoma of the esophagus and stomach Mary H Ward, Amanda J Cross, Christian C Abnet, Rashmi Sinha, Rodney S Markin, Dennis D Weisenburger
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22044848/

2. Review Mutat Res. 2002 Sep 30;506-507:243-9. doi: 10.1016/s0027-5107(02)00171-9. Review on meat consumption and cancer in South America Elena Matos, Aldo Brandani
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12351164/

9. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΝΔΟΜΗΤΡΙΟΥ
1.Review Semin Oncol Nurs  . 2019 Apr;35(2):157-165. doi: 10.1016/j.soncn.2019.02.002. Epub 2019 Mar 11. Endometrial Cancer: An Overview of Pathophysiology, Management, and Care Kelly Passarello, Shiney Kurian, Valerie Villanueva
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30867105/
 
2.Review J Clin Oncol  . 2016 Dec 10;34(35):4225-4230. doi: 10.1200/JCO.2016.69.4638. Epub 2016 Nov 7. Addressing the Role of Obesity in Endometrial Cancer Risk, Prevention, and Treatment Michaela A Onstad, Rosemarie E Schmandt, Karen H Lu
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27903150/

3. Review Obstet Gynecol  . 2012 Aug;120(2 Pt 1):383-97. doi: 10.1097/AOG.0b013e3182605bf1. Endometrial cancer Joel I Sorosky
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22825101/

4. Review Lancet  . 2005 Aug 6-12;366(9484):491-505. doi: 10.1016/S0140-6736(05)67063-8. Endometrial cancer Frederic Amant , Philippe Moerman, Patrick Neven, Dirk Timmerman, Erik Van Limbergen, Ignace Vergote
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16084259/

5. Review Cancer Causes Control. 2007 Nov;18(9):967-88. doi: 10.1007/s10552-007-9038-0. Epub 2007 Jul 19. Consumption of animal foods and endometrial cancer risk: a systematic literature review and meta-analysis Elisa V Bandera, Lawrence H Kushi, Dirk F Moore, Dina M Gifkins, Marjorie L McCullough
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17638104/

6. Review Int J Cancer. 2016 Jan 15;138(2):293-302. doi: 10.1002/ijc.29423. Epub 2015 Feb 24. Meat subtypes and their association with colorectal cancer: Systematic review and meta-analysis Prudence R Carr, Viola Walter, Hermann Brenner, Michael Hoffmeister
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25583132/

7. Meta-Analysis Eur J Epidemiol  . 2021 Sep;36(9):937-951. doi: 10.1007/s10654-021-00741-9. Epub 2021 Aug 29. Consumption of red meat and processed meat and cancer incidence: a systematic review and meta-analysis of prospective studies Maryam S Farvid, Elkhansa Sidahmed, Nicholas D Spence, Kingsly Mante Angua, Bernard A Rosner, Junaidah B Barnett
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34455534/
 
8. Review Food Chem  . 2021 Sep 15;356:129697. doi: 10.1016/j.foodchem.2021.129697. Epub 2021 Mar 27. Red and processed meat consumption and cancer outcomes: Umbrella review Yin Huang, Dehong Cao, Zeyu Chen, Bo Chen, Jin Li, Jianbing Guo, Qiang Dong, Liangren Liu, Qiang Wei
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33838606/
 
9.Comparative Study Eur J Clin Nutr  . 2018 Jan;72(1):18-29. doi: 10.1038/ejcn.2017.117. Epub 2017 Aug 9. A summary of meat intakes and health burdens C S C Yip, W Lam, R Fielding
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28792013/
 
10. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΟΥΡΟΔΟΧΟΥ ΚΥΣΤΗΣ
1. Review Med Clin (Barc)  . 2017 Nov 22;149(10):449-455. doi: 10.1016/j.medcli.2017.06.009. Epub 2017 Jul 21. Bladder cancer: Present and future [Article in English, Spanish] Roberto Hugo Martinez Rodriguez, Oscar Buisan Rueda, Luis Ibarz
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28736063/
 
2. Review JAMA  . 2020 Nov 17;324(19):1980-1991. doi: 10.1001/jama.2020.17598. Bladder Cancer: A Review Andrew T Lenis, Patrick M Lec, Karim Chamie, M D Mshs
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33201207/

3. Review Eur J Nutr. 2018 Mar;57(2):689-701. doi: 10.1007/s00394-016-1356-0. Epub 2016 Dec 22. Red and processed meat consumption and risk of bladder cancer: a dose-response meta-analysis of epidemiological studies Alessio Crippa, Susanna C Larsson, Andrea Discacciati, Alicja Wolk, Nicola Orsini
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28070638/

4. Meta-Analysis Med Oncol. 2012 Jun;29(2):848-55. doi: 10.1007/s12032-011-9985-x. Epub 2011 May 24. Meat intake and risk of bladder cancer: a meta-analysis Chaojun Wang, Hai Jiang
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21607770/

5. Review Food Chem  . 2021 Sep 15;356:129697. doi: 10.1016/j.foodchem.2021.129697. Epub 2021 Mar 27. Red and processed meat consumption and cancer outcomes: Umbrella review Yin Huang, Dehong Cao, Zeyu Chen, Bo Chen, Jin Li, Jianbing Guo, Qiang Dong, Liangren Liu, Qiang Wei
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33838606/

11. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΝΕΦΡΩΝ
1. Review Cancer J  . Nov/Dec 2016;22(6):387-392. doi: 10.1097/PPO.0000000000000225. Kidney Cancer S Brandon Hancock, Christos S Georgiades
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27870681/
 
2. Review Crit Rev Oncol Hematol  . 2007 Dec;64(3):247-62. doi: 10.1016/j.critrevonc.2007.04.007. Epub 2007 Jul 26. Renal cancer Enrichetta Corgna, Maura Betti, Gemma Gatta, Fausto Roila, Pieter H M De Mulder
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17662611/
 
3. Review Am J Clin Nutr  . 2014 Jul;100 Suppl 1(1):386S-93S. doi: 10.3945/ajcn.113.071597. Epub 2014 May 21. Meat, dairy, and cancer Zaynah Abid, Amanda J Cross, Rashmi Sinha
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24847855/
 
4. Meta-Analysis Cancer Causes Control  . 2007 Mar;18(2):125-33. doi: 10.1007/s10552-006-0104-9. Epub 2007 Jan 22. Consumption of different types of meat and the risk of renal cancer: meta-analysis of case-control studies Mohammed F Faramawi, Eric Johnson, M Whitney Fry, Macodu Sall, Yi Zhou
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17242980/
 
5. Meta-Analysis Cancer Causes Control  . 2007 Mar;18(2):125-33. doi: 10.1007/s10552-006-0104-9. Epub 2007 Jan 22. Consumption of different types of meat and the risk of renal cancer: meta-analysis of case-control studies Mohammed F Faramawi, Eric Johnson, M Whitney Fry, Macodu Sall, Yi Zhou
https://www.cdc.gov/niosh/nioshtic-2/20039011.html
 
12. ΡΙΝΟΦΑΡΥΓΓΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ
1. Meta-Analysis Nutr Cancer  . Aug-Sep 2016;68(6):1034-43. doi: 10.1080/01635581.2016.1192200. Epub 2016 Jul 1. Red Meat and Processed Meat Consumption and Nasopharyngeal Carcinoma Risk: A Dose-response Meta-analysis of Observational Studies Fuqin Li, Fujiao Duan, Xia Zhao, Chunhua Song, Shuli Cui, Liping Dai
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27367552/
 
2. Review Food Chem  . 2021 Sep 15;356:129697. doi: 10.1016/j.foodchem.2021.129697. Epub 2021 Mar 27. Red and processed meat consumption and cancer outcomes: Umbrella review Yin Huang, Dehong Cao, Zeyu Chen, Bo Chen, Jin Li, Jianbing Guo, Qiang Dong, Liangren Liu, Qiang Wei 
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33838606/

13. ΓΛΟΙΩΜΑ
1. Review Neuro Oncol  . 2014 Jul;16(7):896-913. doi: 10.1093/neuonc/nou087. The epidemiology of glioma in adults: a "state of the science" review Quinn T Ostrom, Luc Bauchet, Faith G Davis, Isabelle Deltour, James L Fisher, Chelsea Eastman Langer, Melike Pekmezci, Judith A Schwartzbaum, Michelle C Turner, Kyle M Walsh, Margaret R Wrensch, Jill S Barnholtz-Sloan
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24842956/
 
2. Review J Res Med Sci  . 2015 Jun;20(6):602-12. doi: 10.4103/1735-1995.165970. Red and processed meat consumption and risk of glioma in adults: A systematic review and meta-analysis of observational studies Parvane Saneei, Walter Willett, Ahmad Esmaillzadeh
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26600837/

14. ΛΕΜΦΩΜΑ ΜΗ-HODGKIN
1. Review Lancet  . 2012 Sep 1;380(9844):848-57. doi: 10.1016/S0140-6736(12)60605-9. Epub 2012 Jul 25. Non-Hodgkin lymphoma Kate R Shankland, James O Armitage, Barry W Hancock
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22835603/
 
2. Review Pediatr Radiol  . 2019 Oct;49(11):1545-1564. doi: 10.1007/s00247-019-04529-8. Epub 2019 Oct 16. Imaging for diagnosis, staging and response assessment of Hodgkin lymphoma and non-Hodgkin lymphoma Kathleen M McCarten, Helen R Nadel, Barry L Shulkin, Steve Y Cho
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31620854/
 
3. Review Food Chem  . 2021 Sep 15;356:129697. doi: 10.1016/j.foodchem.2021.129697. Epub 2021 Mar 27. Red and processed meat consumption and cancer outcomes: Umbrella review Yin Huang, Dehong Cao, Zeyu Chen, Bo Chen, Jin Li, Jianbing Guo, Qiang Dong, Liangren Liu, Qiang Wei
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33838606/
 
4. Meta-Analysis Asian Pac J Cancer Prev  . 2014;15(23):10421-5. doi: 10.7314/apjcp.2014.15.23.10421. Red meat intake and risk of non-Hodgkin lymphoma: a meta-analysis Hosein Fallahzadeh, Maria Cheraghi, Neda Amoori, Mehrangiz Alaf
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25556486/
 
5. Review Crit Rev Oncol Hematol  . 2016 Apr;100:16-24. doi: 10.1016/j.critrevonc.2016.02.011. Epub 2016 Feb 18. Food of animal origin and risk of non-Hodgkin lymphoma and multiple myeloma: A review of the literature and meta-analysis Saverio Caini, Giovanna Masala, Patrizia Gnagnarella, Ilaria Ermini, William Russell-Edu, Domenico Palli, Sara Gandini
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26921971/