16/8/2023.
Ενημέρωση: 16/11/2023
Ενημέρωση: 16/11/2023
ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ
Χ ω ρ ί ς να περιοριστεί η π ο σ ό τ η τ α των γευμάτων
|
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ (χρόνος ανάγνωσης: 3 λεπτά)
1. Ο ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ (παγκοσμίως, Ελλάδα) 2. ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ (παγκοσμίως, Ελλάδα) 3. Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ (πρόωρος θάνατος, >10 είδη καρκίνου, αυτοάνοσα κ.ά.) 4. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ α. διατροφή χωρίς κρέας: απώλεια 7,8 κιλών β. διατροφή χωρίς καθόλου ζωικά: απώλεια 12 κιλών (έως 27 κιλά) Παραπομπές (56): |
ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ ΧΩΡΙΣ ΚΟΠΟ
|
1. Ο ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ
Παγκοσμίως:
Το 2016, σχεδόν το 40% των ενήλικων ήταν υπέρβαροι. Παγκοσμίως, η παχυσαρκία σχεδόν τριπλασιάστηκε μεταξύ 1975 και 2016 (1).
Εάν δεν υπάρξει κινητοποίηση, πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού θα είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο μέχρι το 2035, σύμφωνα με μια νέα έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2023. Ο άτλαντας της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Παχυσαρκίας για το 2023 προβλέπει ότι το 51% του κόσμου, δηλαδή περισσότεροι από 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, θα είναι παχύσαρκοι ή υπέρβαροι μέσα στα επόμενα 12 χρόνια, μία αύξηση της τάξης του 13% σε σύγκριση με το 2020 όπου αυτό το ποσοστό ήταν στο 38% (9).
"Ανεπτυγμένες" χώρες:
Στις "ανεπτυγμένες" χώρες τα πράγματα είναι πολύ πιο σοβαρά (9).
Για παράδειγμα, στην Ευρώπη, το 59% του ενήλικου πληθυσμού είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο (16). Στην Αγγλία είναι το 63,8% (10), στην Αμερική, είναι πάνω από το 60% (11) και στην Αυστραλία είναι το 67% (13).
Ελλάδα (ενήλικες + παιδιά):
ενήλικες =>
Ήδη από τις αρχές του αιώνα μας, το πρόβλημα έχει αρχίσει να παρατηρείται έντονα και στην Ελλάδα. Ενδεικτικά, αναφέρονται 3 μελέτες που δημοσιεύτηκαν το ίδιο περίπου χρονικό διάστημα (22-24).
- Η πρώτη μελέτη που αξιολόγησε δεδομένα από σχεδόν 1.000 φοιτητές και φοιτήτριες ιατρικής (μέση ηλικία 22 έτη). Τα ευρήματα έδειξαν ότι περίπου το 40% των ανδρών και το 23% των γυναικών ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο (22).
- Η δεύτερη μελέτη σε 2.805 ανθρώπους, ηλικίας 20-94 ετών, η οποία διαπίστωσε ότι το 44% ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο (23).
- Η τρίτη μελέτη σε 3.042 ανθρώπους, ηλικίας 20-89 ετών, η οποία διαπίστωσε ότι το 53% των ανδρών και το 31% των γυναικών ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο. Η κεντρική παχυσαρκία υπήρχε στο 36% των ανδρών και στο 43% των γυναικών (24).
Πιο πρόσφατα δεδομένα για την Ελλάδα, δείχνουν ότι 1 στους 2 άνδρες είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος (50,1%). Στις γυναίκες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 32,6% (19).
Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν μεγάλο πρόβλημα υγείας στον ελληνικό πληθυσμό (24) κα τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν την ανάγκη εφαρμογής προγραμμάτων προαγωγής της υγείας (22).
παιδιά =>
Μεταξύ 2020 και 2035, η παιδική παχυσαρκία στην Ευρώπη αναμένεται να αυξηθεί κατά 100% (12). Τα παιδιά που είναι υπέρβαρα έχουν αυξημένο κίνδυνο να γίνουν παχύσαρκα στην ενήλικη ζωή (33). Επίσης, περισσότερο από το 67% των παιδιών 10 ετών και άνω που είναι παχύσαρκο, θα διατηρήσει την παχυσαρκία και στην ενήλικη ζωή (25). Η παιδική παχυσαρκία έχει εξελιχθεί σε παγκόσμια πανδημία, οδηγώντας σε πλήθος προβλημάτων υγείας που συμβάλλουν σε αυξημένη νοσηρότητα και πρόωρο θάνατο κατά την ενήλικη ζωή (30, 31). Πιο συγκεκριμένα, η παιδική παχυσαρκία οδηγεί σε 200% υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας ήδη πριν από την ηλικία των 30 ετών (32).
Το 2001, η Ελλάδα βρισκόταν στις χώρες με τον υψηλότερο επιπολασμό παιδικής παχυσαρκίας μεταξύ παιδιών ηλικίας 10-16 ετών, παγκοσμίως. Για την ακρίβεια η Ελλάδα ήταν στην 6η θέση (25). 10 χρόνια μετά, το 2011 δημοσιεύθηκαν 2 μελέτες (25, 26).
- Η πρώτη μελέτη αξιολόγησε δεδομένα από 592 παιδιά, ηλικίας 7-15 ετών και τα ευρήματα έδειξαν ότι υψηλό ποσοστό ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο, τουλάχιστον 25% σε παιδιά δημοτικού και τουλάχιστον 20% σε παιδιά γυμνασίου (25).
- Η δεύτερη μελέτη αξιολόγησε δεδομένα από 3.140 παιδιά, ηλικίας 6-12 ετών και τα ευρήματα έδειξαν ότι το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία είναι πολύ διαδεδομένα. Πιο συγκεκριμένα, το 31% των αγοριών και το 27% των κοριτσιών ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο. Η κοιλιακή παχυσαρκία εμφανίζεται επίσης υψηλή (26).
Πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι τα παιδιά στην Ελλάδα είναι υπέρβαρα/παχύσαρκα σε ανησυχητικά επίπεδα (21). Πιο συγκεκριμένα, σε όλη την Ευρώπη, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 1η, 2η και 3η θέση στα παιδιά ηλικίας 10-19 ετών, 5-9 ετών και κάτω των 5 ετών, αντίστοιχα (17).
Απαιτούνται επειγόντως στρατηγικές πρόληψης και αντιμετώπισης για την καταπολέμηση αυτής της εθνικής επιδημίας (26).
2. ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ
Παγκοσμίως:
Ο οικονομικός αντίκτυπος, παγκοσμίως, αναμένεται να φθάσει τα 4,32 τρισεκατομμύρια δολάρια - σχεδόν το 3% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) - έως το 2035. Αυτό είναι συγκρίσιμο με τον αντίκτυπο του covid-19 το 2020 (14). Επίσης, η επίδραση στο παγκόσμιο ΑΕΠ από την παχυσαρκία είναι παρόμοια με το κάπνισμα (15).
Ελλάδα:
Το συνολικό κόστος υγειονομικής περίθαλψης - καθ'όλη την διάρκεια της ζωής - για παχύσαρκα άτομα ηλικίας 40 ετών και Δείκτη Μάζας Σώματος 35 κιλά/μ2 είναι 75.376€ (18).
Το 2019, ο οικονομικός αντίκτυπος εκτιμήθηκε σε 4,26 δισεκατομμύρια δολάρια, το οποίο ισοδυναμεί με 2,1% του ΑΕΠ. Το άμεσο κόστος (ιατρικά και μη-ιατρικά έξοδα) και το έμμεσο κόστος (πρόωρος θάνατος, απουσία από την εργασία, μειωμένη εργασιακή παραγωγικότητα) αποτέλεσαν το 29% και το 71% του συνολικού κόστους, αντίστοιχα (20).
3. Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Ένας αυξημένος Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) συσχετίζεται με πλήθος σοβαρών ασθενειών (χρόνιων + αυτοάνοσων), καθώς και πρόωρο θάνατο. Ας τα δούμε συνοπτικά, ένα προς ένα.
υπερβολικό βάρος => ΔΜΣ: 25 έως 29,9 κιλά/μ2
παχυσαρκία => ΔΜΣ: >30 κιλά/μ2
1. μικρότερο προσδόκιμο ζωής:
Η μακροχρόνια έρευνα έχει δείξει ότι η αύξηση βάρους και το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία είναι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για πρόωρο θάνατο (27-29).
2. τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν 10 έως 18 είδη καρκίνου:
Οι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι άνθρωποι έχουν αυξημένο κίνδυνο για τουλάχιστον 10 έως 18 διαφορετικά είδη καρκίνου (2-6). Μάλιστα, ο αυξημένος ΔΜΣ συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο τόσο των κοινών όσο και των λιγότερο κοινών κακοηθειών (7), ενώ το 55% ό λ ω ν των καρκίνων στις γυναίκες σχετίζονται με το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία (8).
Περισσότερες πληροφορίες για το περιττό βάρος και τον καρκίνο υπάρχουν στην ανάρτηση "Απώλεια Βάρους για Μειωμένο Κίνδυνο σε 18 είδη Καρκίνου".
3. διαβήτης τύπου 1 + 2:
Η πλειοψηφία των ατόμων με διαβήτη τύπου 2 είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα και η απώλεια βάρους είναι μια προτεινόμενη στρατηγική αντιμετώπισης (34). Επίσης, δεν χρειάζεται ένας άνθρωπος να είναι παχύσαρκος για να έχει αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη 2. Ακόμα και το να είναι υπέρβαρος έχει συσχετιστεί με υψηλότερο κίνδυνο για διαβήτη 2 κατά 171% (35).
Όσον αφορά τους νέους ανθρώπους με διαβήτη τύπου 1, το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία είναι πλέον διαδεδομένα (έως 33%) (36).
4. οστεοαρθρίτιδα:
Το υπερβολικό βάρος/παχυσαρκία συμβάλλουν στην εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας (37). Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο οστεοαρθρίτιδας σε 3 σημεία (χέρι, ισχίο και γόνατο), ειδικά στο γόνατο, όπου ο κίνδυνος αυξάνεται έως και 370% (38).
Η διατροφική καθοδήγηση προσφέρει απώλεια βάρους (39), η οποία όταν κυμαίνεται μεταξύ 10 έως 19,9% του αρχικού σωματικού βάρους έχει σημαντικά κλινικά και μηχανιστικά οφέλη (40). Ωστόσο, σε λιγότερο από το 40% των ασθενών με οστεοαρθρίτιδα λαμβάνουν διατροφική καθοδήγηση (41).
5. καρδιοπάθειες:
- υπέρταση:
Οι κύριες συνέπειες του υπερβολικού βάρους ή της παχυσαρκίας περιλαμβάνουν τον υψηλότερο επιπολασμό της υπέρτασης (42). Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία ευθύνεται για το 26% των περιπτώσεων υπέρτασης στους άνδρες και το 28% στις γυναίκες (43), ενώ μία άλλη μελέτη αναφέρει ότι "έως και το 60% των υπέρβαρων ή παχύσαρκων ασθενών έχουν υπέρταση" (44).
- στεφανιαία νόσος:
Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου (50)
6. άσθμα,
Μια μετα-ανάλυση σε πάνω από 300.000 ενήλικες διαπίστωσε ότι η συχνότητα εμφάνισης άσθματος ήταν αυξημένη 50% και 90% στους υπέρβαρους και παχύσαρκους ανθρώπους, αντίστοιχα (45), ενώ μία άλλη μελέτη έδειξε ότι τα υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα ανέφεραν άσθμα πιο συχνά (46).
Όσον αφορά τα παιδιά, μία μελέτη έδειξε ότι το να είναι υπέρβαρα αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη άσθματος μετά την εφηβεία. Η επιστημονική έρευνα έχει επίσης δείξει συσχετίσεις όταν η μητέρα είναι υπέρβαρη "λίγο πριν" και "κατά την διάρκεια" της εγκυμοσύνης και στην εμφάνιση άσθματος στα παιδιά. Μια ακόμα μελέτη διαπίστωσε ότι όταν ο πατέρας ήταν υπέρβαρος κατά την εφηβεία του, αυτό αποτελούσε προδιαθεσικό παράγοντα για να αναπτύξουν άσθμα τα παιδιά (47).
Ακόμη και μια μικρή απώλεια βάρους είναι ευεργετική.
Mια μελέτη διαπίστωσε ότι μία απώλεια βάρους κατά 5-10% συσχετίστηκε με κλινικά σημαντικές βελτιώσεις στον έλεγχο του άσθματος στο 58% και στην ποιότητα ζωής στο 83%, των υπέρβαρων και παχύσαρκων ενηλίκων με άσθμα (48)
7. αποφρακτική υπνική άπνοια:
Ένα άλλο ιατρικό πρόβλημα που είναι πιο κοινό σε υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα είναι η αποφρακτική άπνοια ύπνου (49, 50)
8. νόσος της χοληδόχου κύστης:
Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο λιθίαση της χοληδόχου κύστης, αρθροπάθειας (50), ενώ μία άλλη μελέτη ανέφερε ότι η παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος είναι γνωστά ως κύριος παράγοντας κινδύνου για πέτρες στη χολή (51)
9. σπονδυλική στήλη + πόνος στην πλάτη:
Μελέτες συμφωνούν στο ότι το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία, προάγει την ανάπτυξη εκφύλισης του μεσοσπονδύλιου δίσκου. Επιπλέον, το υπερβολικό βάρος σε νεαρή ηλικία συσχετίστηκε θετικά με τον αριθμό των εκφυλισμένων οσφυϊκών δίσκων στη μέση ηλικία. Ομοίως, μια μετα-ανάλυση σε 3.600 άτομα έδειξε ότι το υπερβολικό βάρος αύξησε τον κίνδυνο οσφυϊκής νόσου και αποτελεί βασικό παράγοντα κινδύνου.
Μια μετα-ανάλυση 26 μελετών διαπίστωσε ότι το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία συσχετίστηκαν θετικά με τον κίνδυνο νοσηλείας για ισχιαλγία και οσφυϊκό ριζικό πόνο.
Μια ακόμα μετα-ανάλυση 10 μελετών σε σχεδόν 30.000 άτομα έδειξε ότι το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη οσφυαλγίας (52)
10. αρθροπάθεια:
Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο αρθροπάθειας (50)
11. μικροχλωρίδα του εντέρου:
Η μικροχλωρίδα του εντέρου τείνει να έχει μια λιγότερο ευεργετική σύνθεση σε υπέρβαρους ενήλικες και αυτή η αλλαγή συνοδεύεται από φλεγμονή (53).
Το υπερβολικό βάρος κατά την εγκυμοσύνη επηρεάζει την σύνθεσης της μικροχλωρίδας του εντέρου στα βρέφη (56)
12. ανοσοποιητικό:
μία υγιεινή διατροφή μπορεί να βελτιώσει την λειτουργία του ανοσοποιητικού σε ανθρώπους με υπερβολικό βάρος ή παχυσαρκία (54, 55).
Επίσης, η παχυσαρκία συνδέεται με δυσμενή ψυχική υγεία και αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή (28).
Παγκοσμίως:
Το 2016, σχεδόν το 40% των ενήλικων ήταν υπέρβαροι. Παγκοσμίως, η παχυσαρκία σχεδόν τριπλασιάστηκε μεταξύ 1975 και 2016 (1).
Εάν δεν υπάρξει κινητοποίηση, πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού θα είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο μέχρι το 2035, σύμφωνα με μια νέα έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2023. Ο άτλαντας της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Παχυσαρκίας για το 2023 προβλέπει ότι το 51% του κόσμου, δηλαδή περισσότεροι από 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, θα είναι παχύσαρκοι ή υπέρβαροι μέσα στα επόμενα 12 χρόνια, μία αύξηση της τάξης του 13% σε σύγκριση με το 2020 όπου αυτό το ποσοστό ήταν στο 38% (9).
"Ανεπτυγμένες" χώρες:
Στις "ανεπτυγμένες" χώρες τα πράγματα είναι πολύ πιο σοβαρά (9).
Για παράδειγμα, στην Ευρώπη, το 59% του ενήλικου πληθυσμού είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο (16). Στην Αγγλία είναι το 63,8% (10), στην Αμερική, είναι πάνω από το 60% (11) και στην Αυστραλία είναι το 67% (13).
Ελλάδα (ενήλικες + παιδιά):
ενήλικες =>
Ήδη από τις αρχές του αιώνα μας, το πρόβλημα έχει αρχίσει να παρατηρείται έντονα και στην Ελλάδα. Ενδεικτικά, αναφέρονται 3 μελέτες που δημοσιεύτηκαν το ίδιο περίπου χρονικό διάστημα (22-24).
- Η πρώτη μελέτη που αξιολόγησε δεδομένα από σχεδόν 1.000 φοιτητές και φοιτήτριες ιατρικής (μέση ηλικία 22 έτη). Τα ευρήματα έδειξαν ότι περίπου το 40% των ανδρών και το 23% των γυναικών ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο (22).
- Η δεύτερη μελέτη σε 2.805 ανθρώπους, ηλικίας 20-94 ετών, η οποία διαπίστωσε ότι το 44% ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο (23).
- Η τρίτη μελέτη σε 3.042 ανθρώπους, ηλικίας 20-89 ετών, η οποία διαπίστωσε ότι το 53% των ανδρών και το 31% των γυναικών ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο. Η κεντρική παχυσαρκία υπήρχε στο 36% των ανδρών και στο 43% των γυναικών (24).
Πιο πρόσφατα δεδομένα για την Ελλάδα, δείχνουν ότι 1 στους 2 άνδρες είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος (50,1%). Στις γυναίκες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 32,6% (19).
Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν μεγάλο πρόβλημα υγείας στον ελληνικό πληθυσμό (24) κα τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν την ανάγκη εφαρμογής προγραμμάτων προαγωγής της υγείας (22).
παιδιά =>
Μεταξύ 2020 και 2035, η παιδική παχυσαρκία στην Ευρώπη αναμένεται να αυξηθεί κατά 100% (12). Τα παιδιά που είναι υπέρβαρα έχουν αυξημένο κίνδυνο να γίνουν παχύσαρκα στην ενήλικη ζωή (33). Επίσης, περισσότερο από το 67% των παιδιών 10 ετών και άνω που είναι παχύσαρκο, θα διατηρήσει την παχυσαρκία και στην ενήλικη ζωή (25). Η παιδική παχυσαρκία έχει εξελιχθεί σε παγκόσμια πανδημία, οδηγώντας σε πλήθος προβλημάτων υγείας που συμβάλλουν σε αυξημένη νοσηρότητα και πρόωρο θάνατο κατά την ενήλικη ζωή (30, 31). Πιο συγκεκριμένα, η παιδική παχυσαρκία οδηγεί σε 200% υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας ήδη πριν από την ηλικία των 30 ετών (32).
Το 2001, η Ελλάδα βρισκόταν στις χώρες με τον υψηλότερο επιπολασμό παιδικής παχυσαρκίας μεταξύ παιδιών ηλικίας 10-16 ετών, παγκοσμίως. Για την ακρίβεια η Ελλάδα ήταν στην 6η θέση (25). 10 χρόνια μετά, το 2011 δημοσιεύθηκαν 2 μελέτες (25, 26).
- Η πρώτη μελέτη αξιολόγησε δεδομένα από 592 παιδιά, ηλικίας 7-15 ετών και τα ευρήματα έδειξαν ότι υψηλό ποσοστό ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο, τουλάχιστον 25% σε παιδιά δημοτικού και τουλάχιστον 20% σε παιδιά γυμνασίου (25).
- Η δεύτερη μελέτη αξιολόγησε δεδομένα από 3.140 παιδιά, ηλικίας 6-12 ετών και τα ευρήματα έδειξαν ότι το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία είναι πολύ διαδεδομένα. Πιο συγκεκριμένα, το 31% των αγοριών και το 27% των κοριτσιών ήταν υπέρβαρο ή παχύσαρκο. Η κοιλιακή παχυσαρκία εμφανίζεται επίσης υψηλή (26).
Πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι τα παιδιά στην Ελλάδα είναι υπέρβαρα/παχύσαρκα σε ανησυχητικά επίπεδα (21). Πιο συγκεκριμένα, σε όλη την Ευρώπη, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 1η, 2η και 3η θέση στα παιδιά ηλικίας 10-19 ετών, 5-9 ετών και κάτω των 5 ετών, αντίστοιχα (17).
Απαιτούνται επειγόντως στρατηγικές πρόληψης και αντιμετώπισης για την καταπολέμηση αυτής της εθνικής επιδημίας (26).
2. ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ
Παγκοσμίως:
Ο οικονομικός αντίκτυπος, παγκοσμίως, αναμένεται να φθάσει τα 4,32 τρισεκατομμύρια δολάρια - σχεδόν το 3% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) - έως το 2035. Αυτό είναι συγκρίσιμο με τον αντίκτυπο του covid-19 το 2020 (14). Επίσης, η επίδραση στο παγκόσμιο ΑΕΠ από την παχυσαρκία είναι παρόμοια με το κάπνισμα (15).
Ελλάδα:
Το συνολικό κόστος υγειονομικής περίθαλψης - καθ'όλη την διάρκεια της ζωής - για παχύσαρκα άτομα ηλικίας 40 ετών και Δείκτη Μάζας Σώματος 35 κιλά/μ2 είναι 75.376€ (18).
Το 2019, ο οικονομικός αντίκτυπος εκτιμήθηκε σε 4,26 δισεκατομμύρια δολάρια, το οποίο ισοδυναμεί με 2,1% του ΑΕΠ. Το άμεσο κόστος (ιατρικά και μη-ιατρικά έξοδα) και το έμμεσο κόστος (πρόωρος θάνατος, απουσία από την εργασία, μειωμένη εργασιακή παραγωγικότητα) αποτέλεσαν το 29% και το 71% του συνολικού κόστους, αντίστοιχα (20).
3. Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Ένας αυξημένος Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) συσχετίζεται με πλήθος σοβαρών ασθενειών (χρόνιων + αυτοάνοσων), καθώς και πρόωρο θάνατο. Ας τα δούμε συνοπτικά, ένα προς ένα.
υπερβολικό βάρος => ΔΜΣ: 25 έως 29,9 κιλά/μ2
παχυσαρκία => ΔΜΣ: >30 κιλά/μ2
1. μικρότερο προσδόκιμο ζωής:
Η μακροχρόνια έρευνα έχει δείξει ότι η αύξηση βάρους και το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία είναι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για πρόωρο θάνατο (27-29).
2. τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν 10 έως 18 είδη καρκίνου:
Οι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι άνθρωποι έχουν αυξημένο κίνδυνο για τουλάχιστον 10 έως 18 διαφορετικά είδη καρκίνου (2-6). Μάλιστα, ο αυξημένος ΔΜΣ συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο τόσο των κοινών όσο και των λιγότερο κοινών κακοηθειών (7), ενώ το 55% ό λ ω ν των καρκίνων στις γυναίκες σχετίζονται με το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία (8).
Περισσότερες πληροφορίες για το περιττό βάρος και τον καρκίνο υπάρχουν στην ανάρτηση "Απώλεια Βάρους για Μειωμένο Κίνδυνο σε 18 είδη Καρκίνου".
3. διαβήτης τύπου 1 + 2:
Η πλειοψηφία των ατόμων με διαβήτη τύπου 2 είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα και η απώλεια βάρους είναι μια προτεινόμενη στρατηγική αντιμετώπισης (34). Επίσης, δεν χρειάζεται ένας άνθρωπος να είναι παχύσαρκος για να έχει αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη 2. Ακόμα και το να είναι υπέρβαρος έχει συσχετιστεί με υψηλότερο κίνδυνο για διαβήτη 2 κατά 171% (35).
Όσον αφορά τους νέους ανθρώπους με διαβήτη τύπου 1, το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία είναι πλέον διαδεδομένα (έως 33%) (36).
4. οστεοαρθρίτιδα:
Το υπερβολικό βάρος/παχυσαρκία συμβάλλουν στην εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας (37). Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο οστεοαρθρίτιδας σε 3 σημεία (χέρι, ισχίο και γόνατο), ειδικά στο γόνατο, όπου ο κίνδυνος αυξάνεται έως και 370% (38).
Η διατροφική καθοδήγηση προσφέρει απώλεια βάρους (39), η οποία όταν κυμαίνεται μεταξύ 10 έως 19,9% του αρχικού σωματικού βάρους έχει σημαντικά κλινικά και μηχανιστικά οφέλη (40). Ωστόσο, σε λιγότερο από το 40% των ασθενών με οστεοαρθρίτιδα λαμβάνουν διατροφική καθοδήγηση (41).
5. καρδιοπάθειες:
- υπέρταση:
Οι κύριες συνέπειες του υπερβολικού βάρους ή της παχυσαρκίας περιλαμβάνουν τον υψηλότερο επιπολασμό της υπέρτασης (42). Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία ευθύνεται για το 26% των περιπτώσεων υπέρτασης στους άνδρες και το 28% στις γυναίκες (43), ενώ μία άλλη μελέτη αναφέρει ότι "έως και το 60% των υπέρβαρων ή παχύσαρκων ασθενών έχουν υπέρταση" (44).
- στεφανιαία νόσος:
Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου (50)
6. άσθμα,
Μια μετα-ανάλυση σε πάνω από 300.000 ενήλικες διαπίστωσε ότι η συχνότητα εμφάνισης άσθματος ήταν αυξημένη 50% και 90% στους υπέρβαρους και παχύσαρκους ανθρώπους, αντίστοιχα (45), ενώ μία άλλη μελέτη έδειξε ότι τα υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα ανέφεραν άσθμα πιο συχνά (46).
Όσον αφορά τα παιδιά, μία μελέτη έδειξε ότι το να είναι υπέρβαρα αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη άσθματος μετά την εφηβεία. Η επιστημονική έρευνα έχει επίσης δείξει συσχετίσεις όταν η μητέρα είναι υπέρβαρη "λίγο πριν" και "κατά την διάρκεια" της εγκυμοσύνης και στην εμφάνιση άσθματος στα παιδιά. Μια ακόμα μελέτη διαπίστωσε ότι όταν ο πατέρας ήταν υπέρβαρος κατά την εφηβεία του, αυτό αποτελούσε προδιαθεσικό παράγοντα για να αναπτύξουν άσθμα τα παιδιά (47).
Ακόμη και μια μικρή απώλεια βάρους είναι ευεργετική.
Mια μελέτη διαπίστωσε ότι μία απώλεια βάρους κατά 5-10% συσχετίστηκε με κλινικά σημαντικές βελτιώσεις στον έλεγχο του άσθματος στο 58% και στην ποιότητα ζωής στο 83%, των υπέρβαρων και παχύσαρκων ενηλίκων με άσθμα (48)
7. αποφρακτική υπνική άπνοια:
Ένα άλλο ιατρικό πρόβλημα που είναι πιο κοινό σε υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα είναι η αποφρακτική άπνοια ύπνου (49, 50)
8. νόσος της χοληδόχου κύστης:
Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο λιθίαση της χοληδόχου κύστης, αρθροπάθειας (50), ενώ μία άλλη μελέτη ανέφερε ότι η παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος είναι γνωστά ως κύριος παράγοντας κινδύνου για πέτρες στη χολή (51)
9. σπονδυλική στήλη + πόνος στην πλάτη:
Μελέτες συμφωνούν στο ότι το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία, προάγει την ανάπτυξη εκφύλισης του μεσοσπονδύλιου δίσκου. Επιπλέον, το υπερβολικό βάρος σε νεαρή ηλικία συσχετίστηκε θετικά με τον αριθμό των εκφυλισμένων οσφυϊκών δίσκων στη μέση ηλικία. Ομοίως, μια μετα-ανάλυση σε 3.600 άτομα έδειξε ότι το υπερβολικό βάρος αύξησε τον κίνδυνο οσφυϊκής νόσου και αποτελεί βασικό παράγοντα κινδύνου.
Μια μετα-ανάλυση 26 μελετών διαπίστωσε ότι το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία συσχετίστηκαν θετικά με τον κίνδυνο νοσηλείας για ισχιαλγία και οσφυϊκό ριζικό πόνο.
Μια ακόμα μετα-ανάλυση 10 μελετών σε σχεδόν 30.000 άτομα έδειξε ότι το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη οσφυαλγίας (52)
10. αρθροπάθεια:
Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο αρθροπάθειας (50)
11. μικροχλωρίδα του εντέρου:
Η μικροχλωρίδα του εντέρου τείνει να έχει μια λιγότερο ευεργετική σύνθεση σε υπέρβαρους ενήλικες και αυτή η αλλαγή συνοδεύεται από φλεγμονή (53).
Το υπερβολικό βάρος κατά την εγκυμοσύνη επηρεάζει την σύνθεσης της μικροχλωρίδας του εντέρου στα βρέφη (56)
12. ανοσοποιητικό:
μία υγιεινή διατροφή μπορεί να βελτιώσει την λειτουργία του ανοσοποιητικού σε ανθρώπους με υπερβολικό βάρος ή παχυσαρκία (54, 55).
Επίσης, η παχυσαρκία συνδέεται με δυσμενή ψυχική υγεία και αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή (28).
4. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ
Α. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΧΩΡΙΣ ΚΡΕΑΣ: ΑΠΩΛΕΙΑ 7,8 ΚΙΛΩΝ
Μία μελέτη αξιολόγησε τα οφέλη από μία δίαιτα χωρίς κόκκινο κρέας και τα ευρήματα ήταν τα εξής:
1. Δραστική απώλεια βάρους 7,8 κιλών σε Μ ό λ ι ς 21 ημέρες !
2. ΜΕΙΩΣΗ θερμίδων κατά 40% τρώγοντας π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο (!) φαγητό
3. Επίσης, σημαντική μείωση σε χοληστερόλη, τριγλυκερίδια, πίεση.
Περισσότερες λεπτομέρειες φαίνονται στην ανάρτηση με τίτλο "Δίαιτα χωρίς κρέας".
1. Δραστική απώλεια βάρους 7,8 κιλών σε Μ ό λ ι ς 21 ημέρες !
2. ΜΕΙΩΣΗ θερμίδων κατά 40% τρώγοντας π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο (!) φαγητό
3. Επίσης, σημαντική μείωση σε χοληστερόλη, τριγλυκερίδια, πίεση.
Περισσότερες λεπτομέρειες φαίνονται στην ανάρτηση με τίτλο "Δίαιτα χωρίς κρέας".
Β. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΧΩΡΙΣ ΚΑΘΟΛΟΥ ΖΩΙΚΑ : ΑΠΩΛΕΙΑ 12 ΚΙΛΩΝ (έως 27 κιλά)
Κλινική δοκιμή (ανθρώπινη μελέτη) έδειξε ότι με την φυτοφαγία η διάμεση απώλεια βάρους ήταν 12,1 κιλά χ ω ρ ί ς να περιοριστεί η ποσότητα των γευμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις η απώλεια βάρους έφτασε ακόμα και τα 27 κιλά.
Περισσότερες λεπτομέρειες φαίνονται στην ανάρτηση με τίτλο "Vegan Διατροφή για απώλεια βάρους".
Περισσότερες λεπτομέρειες φαίνονται στην ανάρτηση με τίτλο "Vegan Διατροφή για απώλεια βάρους".
Παραπομπές (56):
1. Obesity and overweight, 9 June 2021, World Health Organization
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
2. Overweight and obesity linked to 10 common cancers and over 12,000 cases every year in the UK, 13 August 2014, London School of Hygiene & Tropical Medicine
https://www.lshtm.ac.uk/newsevents/news/2014/obesity_cancer_study.html
3. New study links overweight and obesity to more cancers than previously shown, World Cancer Research Fund International, 6 July 2023
https://www.wcrf.org/latest/news-and-updates/new-study-links-overweight-and-obesity-to-more-cancers-than-previously-shown/
4. Bhaskaran K, Douglas I, Forbes H, dos-Santos-Silva I, Leon DA, Smeeth L. Body-mass index and risk of 22 specific cancers: a population-based cohort study of 5·24 million UK adults. Lancet. 2014 Aug 30;384(9945):755-65. doi: 10.1016/S0140-6736(14)60892-8. Epub 2014 Aug 13. PMID: 25129328; PMCID: PMC4151483.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4151483/
5. Recalde, M., Davila-Batista, V., Díaz, Y. et al. Body mass index and waist circumference in relation to the risk of 26 types of cancer: a prospective cohort study of 3.5 million adults in Spain. BMC Med 19, 10 (2021). https://doi.org/10.1186/s12916-020-01877-3
https://bmcmedicine.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12916-020-01877-3#citeas
6. Recalde, M., Pistillo, A., Davila-Batista, V. et al. Longitudinal body mass index and cancer risk: a cohort study of 2.6 million Catalan adults. Nat Commun 14, 3816 (2023). https://doi.org/10.1038/s41467-023-39282-y
https://www.nature.com/articles/s41467-023-39282-y#citeas
7. Renehan AG, Tyson M, Egger M, Heller RF, Zwahlen M. Body-mass index and incidence of cancer: a systematic review and meta-analysis of prospective observational studies. Lancet. 2008 Feb 16;371(9612):569-78. doi: 10.1016/S0140-6736(08)60269-X. PMID: 18280327.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18280327/
8. CDC, Cancers associated with overweight and obesity,
https://www.cdc.gov/media/releases/2017/p1003-vs-cancer-obesity.html
9. Lobstein, T. et al., 2023. World Obesity Atlas 2023, World Obesity Federation. United Kingdom. Retrieved from https://policycommons.net/artifacts/3454894/untitled/4255209/ on 06 Nov 2023. CID: 20.500.12592/hrmxx8.
https://www.worldobesityday.org/assets/downloads/World_Obesity_Atlas_2023_Report.pdf
10. Official Statistics Obesity Profile: short statistical commentary May 2023 Published 3 May 2023
https://www.gov.uk/government/statistics/obesity-profile-update-may-2023/obesity-profile-short-statistical-commentary-may-2023
11. World Obesity Day – PAHO urges countries to tackle main driver of NCDs in the Americas
https://www.paho.org/en/news/3-3-2023-world-obesity-day-paho-urges-countries-tackle-main-driver-ncds-americas
12. World Obesity Day reveals a worrying picture, European Parliament
https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_ATA(2023)739361
13. Overweight and obesity, 19 May 2023, Australian Institute of Health and Welfare
https://www.aihw.gov.au/reports/overweight-obesity/overweight-and-obesity/contents/overweight-and-obesity
14. Mahase E. Global cost of overweight and obesity will hit $4.32tn a year by 2035, report warns BMJ 2023; 380 :p523 doi:10.1136/bmj.p523
https://www.bmj.com/content/380/bmj.p523
15. Obesity: A global economic issue, CEPR, 13 Dec 2014
https://cepr.org/voxeu/columns/obesity-global-economic-issue
16. New WHO report: Europe can reverse its obesity “epidemic”, 3 May 2022
https://www.who.int/europe/news/item/03-05-2022-new-who-report--europe-can-reverse-its-obesity--epidemic
17. UNICEF and Greek Government sign National Action Plan against Childhood Obesity, 24 March 2023
https://www.unicef.org/greece/en/press-releases/unicef-and-greek-government-sign-national-action-plan-against-childhood-obesity
18. Hoogendoorn M, Galekop M, van Baal P. The lifetime health and economic burden of obesity in five European countries: what is the potential impact of prevention? Diabetes Obes Metab. 2023 Aug;25(8):2351-2361. doi: 10.1111/dom.15116. Epub 2023 May 24. PMID: 37222003.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37222003/
19. Greece, Global Obesity Observatory
https://data.worldobesity.org/country/greece-80/
20. Greece, Economic impact of overweight and obesity
https://data.worldobesity.org/country/greece-80/#data_economic-impact
21. Afthentopoulou A-E, Kaioglou V, Venetsanou F. Overweight and obesity prevalence in young children living in Athens. Public Health Open J. 2017; 2(1): 26-32. doi: 10.17140/PHOJ-2-117
https://openventio.org/wp-content/uploads/Overweight-and-Obesity-Prevalence-in-Young-Children-Living-in-Athens-PHOJ-2-117.pdf
22. Bertsias G, Mammas I, Linardakis M, Kafatos A. Overweight and obesity in relation to cardiovascular disease risk factors among medical students in Crete, Greece. BMC Public Health. 2003 Jan 8;3:3. doi: 10.1186/1471-2458-3-3. Epub 2003 Jan 8. PMID: 12517305; PMCID: PMC140012.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12517305/
23. Gikas, A., Sotiropoulos, A., Panagiotakos, D. et al. Prevalence, and associated risk factors, of self-reported diabetes mellitus in a sample of adult urban population in Greece: MEDICAL Exit Poll Research in Salamis (MEDICAL EXPRESS 2002). BMC Public Health 4, 2 (2004). https://doi.org/10.1186/1471-2458-4-2
https://bmcpublichealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-2458-4-2
24. Panagiotakos, Demosthenes & Pitsavos, Christos & Chrysohoou, Christina & Risvas, Grigoris & Kontogianni, Meropi & Zampelas, Antonis & Stefanadis, Christodoulos. (2005). Epidemiology of Overweight and Obesity in a Greek Adult Population: the ATTICA Study. Obesity research. 12. 1914-20. 10.1038/oby.2004.239.
https://www.researchgate.net/publication/8045898_Epidemiology_of_Overweight_and_Obesity_in_a_Greek_Adult_Population_the_ATTICA_Study
25. Makedou, Kali. (2011). Prevalence of childhood obesity in schools of Northern Greece.. Aristotle University Medical Journal. 38. 17-19.
https://www.researchgate.net/publication/262792296_Prevalence_of_childhood_obesity_in_schools_of_Northern_Greece
26. Tzotzas T, Kapantais E, Tziomalos K, Ioannidis I, Mortoglou A, Bakatselos S, Kaklamanou M, Lanaras L, Kaklamanou D. Prevalence of overweight and abdominal obesity in Greek children 6-12 years old: Results from the National Epidemiological Survey. Hippokratia. 2011 Jan;15(1):48-53. PMID: 21607036; PMCID: PMC3093145.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3093145/
27. Hruby A, Manson JE, Qi L, Malik VS, Rimm EB, Sun Q, Willett WC, Hu FB. Determinants and Consequences of Obesity. Am J Public Health. 2016 Sep;106(9):1656-62. doi: 10.2105/AJPH.2016.303326. Epub 2016 Jul 26. PMID: 27459460; PMCID: PMC4981805.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27459460/
28. Jebeile H, Kelly AS, O'Malley G, Baur LA. Obesity in children and adolescents: epidemiology, causes, assessment, and management. Lancet Diabetes Endocrinol. 2022 May;10(5):351-365. doi: 10.1016/S2213-8587(22)00047-X. Epub 2022 Mar 3. PMID: 35248172; PMCID: PMC9831747.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35248172/
29. Bonetti G, Herbst KL, Donato K, Dhuli K, Kiani AK, Aquilanti B, Velluti V, Matera G, Iaconelli A, Bertelli M. Dietary supplements for obesity. J Prev Med Hyg. 2022 Oct 17;63(2 Suppl 3):E160-E168. doi: 10.15167/2421-4248/jpmh2022.63.2S3.2757. PMID: 36479472; PMCID: PMC9710396.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36479472/
30. Smith JD, Fu E, Kobayashi MA. Prevention and Management of Childhood Obesity and Its Psychological and Health Comorbidities. Annu Rev Clin Psychol. 2020 May 7;16:351-378. doi: 10.1146/annurev-clinpsy-100219-060201. Epub 2020 Feb 25. PMID: 32097572; PMCID: PMC7259820.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32097572/
31. Lee EY, Yoon KH. Epidemic obesity in children and adolescents: risk factors and prevention. Front Med. 2018 Dec;12(6):658-666. doi: 10.1007/s11684-018-0640-1. Epub 2018 Oct 2. PMID: 30280308.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30280308/
32. Marcus C, Danielsson P, Hagman E. Pediatric obesity-Long-term consequences and effect of weight loss. J Intern Med. 2022 Dec;292(6):870-891. doi: 10.1111/joim.13547. Epub 2022 Aug 5. PMID: 35883220; PMCID: PMC9805112.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35883220/
33. Pulgaron ER, Delamater AM. Obesity and type 2 diabetes in children: epidemiology and treatment. Curr Diab Rep. 2014 Aug;14(8):508. doi: 10.1007/s11892-014-0508-y. PMID: 24919749; PMCID: PMC4099943.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24919749/
34. Franz MJ, Boucher JL, Rutten-Ramos S, VanWormer JJ. Lifestyle weight-loss intervention outcomes in overweight and obese adults with type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. J Acad Nutr Diet. 2015 Sep;115(9):1447-63. doi: 10.1016/j.jand.2015.02.031. Epub 2015 Apr 29. PMID: 25935570.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25935570/
35. Xi Y, Gao W, Zheng K, Lv J, Yu C, Wang S, Huang T, Sun D, Liao C, Pang Y, Pang Z, Yu M, Wang H, Wu X, Dong Z, Wu F, Jiang G, Wang X, Liu Y, Deng J, Lu L, Cao W, Li L. Overweight and risk of type 2 diabetes: A prospective Chinese twin study. Diabetes Metab. 2022 May;48(3):101278. doi: 10.1016/j.diabet.2021.101278. Epub 2021 Sep 12. PMID: 34520837.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34520837/
36. Minges KE, Whittemore R, Grey M. Overweight and obesity in youth with type 1 diabetes. Annu Rev Nurs Res. 2013;31:47-69. doi: 10.1891/0739-6686.31.47. PMID: 24894137; PMCID: PMC4159079.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24894137/
37. Bliddal H. [Definition, pathology and pathogenesis of osteoarthritis]. Ugeskr Laeger. 2020 Oct 12;182(42):V06200477. Danish. PMID: 33046193.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33046193/
38. Reyes C, Leyland KM, Peat G, Cooper C, Arden NK, Prieto-Alhambra D. Association Between Overweight and Obesity and Risk of Clinically Diagnosed Knee, Hip, and Hand Osteoarthritis: A Population-Based Cohort Study. Arthritis Rheumatol. 2016 Aug;68(8):1869-75. doi: 10.1002/art.39707. PMID: 27059260; PMCID: PMC4966641.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27059260/
39. Messier SP, Mihalko SL, Legault C, Miller GD, Nicklas BJ, DeVita P, Beavers DP, Hunter DJ, Lyles MF, Eckstein F, Williamson JD, Carr JJ, Guermazi A, Loeser RF. Effects of intensive diet and exercise on knee joint loads, inflammation, and clinical outcomes among overweight and obese adults with knee osteoarthritis: the IDEA randomized clinical trial. JAMA. 2013 Sep 25;310(12):1263-73. doi: 10.1001/jama.2013.277669. PMID: 24065013; PMCID: PMC4450354.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24065013/
40. Messier SP, Resnik AE, Beavers DP, Mihalko SL, Miller GD, Nicklas BJ, deVita P, Hunter DJ, Lyles MF, Eckstein F, Guermazi A, Loeser RF. Intentional Weight Loss in Overweight and Obese Patients With Knee Osteoarthritis: Is More Better? Arthritis Care Res (Hoboken). 2018 Nov;70(11):1569-1575. doi: 10.1002/acr.23608. PMID: 29911741; PMCID: PMC6203601.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29911741/
41. Dantas LO, Salvini TF, McAlindon TE. Knee osteoarthritis: key treatments and implications for physical therapy. Braz J Phys Ther. 2021 Mar-Apr;25(2):135-146. doi: 10.1016/j.bjpt.2020.08.004. Epub 2020 Sep 8. PMID: 33262080; PMCID: PMC7990728.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33262080/
42. Obesity-Induced Hypertension John E. Hall, Jussara M. do Carmo, Alexandre A. da Silva, Zhen Wang, and Michael E. Hall
https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/circresaha.116.305697
43. Hypertension and Obesity: How Weight-loss Affects Hypertension, Obesity Action Coalition, Jaymee Delaney, MD Winter 2009
https://www.obesityaction.org/resources/hypertension-and-obesity-how-weight-loss-affects-hypertension/
44. Dentali F, Sharma AM, Douketis JD. Management of hypertension in overweight and obese patients: a practical guide for clinicians. Curr Hypertens Rep. 2005 Oct;7(5):330-6. doi: 10.1007/s11906-005-0065-5. PMID: 16157073.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16157073/
45. Peters U, Dixon AE, Forno E. Obesity and asthma. J Allergy Clin Immunol. 2018 Apr;141(4):1169-1179. doi: 10.1016/j.jaci.2018.02.004. PMID: 29627041; PMCID: PMC5973542.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5973542/
46. Mohanan S, Tapp H, McWilliams A, Dulin M. Obesity and asthma: pathophysiology and implications for diagnosis and management in primary care. Exp Biol Med (Maywood). 2014 Nov;239(11):1531-40. doi: 10.1177/1535370214525302. Epub 2014 Apr 9. PMID: 24719380; PMCID: PMC4230977.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4230977/
47. Bantulà, M.; Roca-Ferrer, J.; Arismendi, E.; Picado, C. Asthma and Obesity: Two Diseases on the Rise and Bridged by Inflammation. J. Clin. Med. 2021, 10, 169. https://doi.org/10.3390/jcm10020169
https://www.mdpi.com/2077-0383/10/2/169
48. Asthma and Obesity, The University of Newcastle, Australia, September 27, 2022
https://toolkit.severeasthma.org.au/co-morbidities/extra-pulmonary/obesity/
49. The Link between Asthma and Weight, July 20, 2016, American Lung Association
https://www.lung.org/blog/the-link-between-asthma-weight
50. De Lorenzo A, Gratteri S, Gualtieri P, Cammarano A, Bertucci P, Di Renzo L. Why primary obesity is a disease? J Transl Med. 2019 May 22;17(1):169. doi: 10.1186/s12967-019-1919-y. PMID: 31118060; PMCID: PMC6530037.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31118060/
51. Jeong SU, Lee SK. [Obesity and gallbladder diseases]. Korean J Gastroenterol. 2012 Jan;59(1):27-34. Korean. doi: 10.4166/kjg.2012.59.1.27. PMID: 22289951.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22289951/
52. Zhou J, Mi J, Peng Y, Han H, Liu Z. Causal Associations of Obesity With the Intervertebral Degeneration, Low Back Pain, and Sciatica: A Two-Sample Mendelian Randomization Study. Frontiers in Endocrinology. 2021 ;12:740200. DOI: 10.3389/fendo.2021.740200. PMID: 34956075; PMCID: PMC8692291.
https://europepmc.org/article/MED/34956075
53. Vulevic J, Juric A, Tzortzis G, Gibson GR. A mixture of trans-galactooligosaccharides reduces markers of metabolic syndrome and modulates the fecal microbiota and immune function of overweight adults. J Nutr. 2013 Mar;143(3):324-31. doi: 10.3945/jn.112.166132. Epub 2013 Jan 9. PMID: 23303873.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23303873/
54. Boynton A, Neuhouser ML, Wener MH, Wood B, Sorensen B, Chen-Levy Z, Kirk EA, Yasui Y, Lacroix K, McTiernan A, Ulrich CM. Associations between healthy eating patterns and immune function or inflammation in overweight or obese postmenopausal women. Am J Clin Nutr. 2007 Nov;86(5):1445-55. doi: 10.1093/ajcn/86.5.1445. PMID: 17991658.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17991658/
55. Rodríguez-López CP, González-Torres MC, Aguilar-Salinas CA, Nájera-Medina O. DASH Diet as a Proposal for Improvement in Cellular Immunity and Its Association with Metabolic Parameters in Persons with Overweight and Obesity. Nutrients. 2021 Oct 9;13(10):3540. doi: 10.3390/nu13103540. PMID: 34684542; PMCID: PMC8539000.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34684542/
56. Kozyrskyj AL, Kalu R, Koleva PT, Bridgman SL. Fetal programming of overweight through the microbiome: boys are disproportionately affected. J Dev Orig Health Dis. 2016 Feb;7(1):25-34. doi: 10.1017/S2040174415001269. Epub 2015 Jun 29. PMID: 26118444.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26118444/
1. Obesity and overweight, 9 June 2021, World Health Organization
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
2. Overweight and obesity linked to 10 common cancers and over 12,000 cases every year in the UK, 13 August 2014, London School of Hygiene & Tropical Medicine
https://www.lshtm.ac.uk/newsevents/news/2014/obesity_cancer_study.html
3. New study links overweight and obesity to more cancers than previously shown, World Cancer Research Fund International, 6 July 2023
https://www.wcrf.org/latest/news-and-updates/new-study-links-overweight-and-obesity-to-more-cancers-than-previously-shown/
4. Bhaskaran K, Douglas I, Forbes H, dos-Santos-Silva I, Leon DA, Smeeth L. Body-mass index and risk of 22 specific cancers: a population-based cohort study of 5·24 million UK adults. Lancet. 2014 Aug 30;384(9945):755-65. doi: 10.1016/S0140-6736(14)60892-8. Epub 2014 Aug 13. PMID: 25129328; PMCID: PMC4151483.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4151483/
5. Recalde, M., Davila-Batista, V., Díaz, Y. et al. Body mass index and waist circumference in relation to the risk of 26 types of cancer: a prospective cohort study of 3.5 million adults in Spain. BMC Med 19, 10 (2021). https://doi.org/10.1186/s12916-020-01877-3
https://bmcmedicine.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12916-020-01877-3#citeas
6. Recalde, M., Pistillo, A., Davila-Batista, V. et al. Longitudinal body mass index and cancer risk: a cohort study of 2.6 million Catalan adults. Nat Commun 14, 3816 (2023). https://doi.org/10.1038/s41467-023-39282-y
https://www.nature.com/articles/s41467-023-39282-y#citeas
7. Renehan AG, Tyson M, Egger M, Heller RF, Zwahlen M. Body-mass index and incidence of cancer: a systematic review and meta-analysis of prospective observational studies. Lancet. 2008 Feb 16;371(9612):569-78. doi: 10.1016/S0140-6736(08)60269-X. PMID: 18280327.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18280327/
8. CDC, Cancers associated with overweight and obesity,
https://www.cdc.gov/media/releases/2017/p1003-vs-cancer-obesity.html
9. Lobstein, T. et al., 2023. World Obesity Atlas 2023, World Obesity Federation. United Kingdom. Retrieved from https://policycommons.net/artifacts/3454894/untitled/4255209/ on 06 Nov 2023. CID: 20.500.12592/hrmxx8.
https://www.worldobesityday.org/assets/downloads/World_Obesity_Atlas_2023_Report.pdf
10. Official Statistics Obesity Profile: short statistical commentary May 2023 Published 3 May 2023
https://www.gov.uk/government/statistics/obesity-profile-update-may-2023/obesity-profile-short-statistical-commentary-may-2023
11. World Obesity Day – PAHO urges countries to tackle main driver of NCDs in the Americas
https://www.paho.org/en/news/3-3-2023-world-obesity-day-paho-urges-countries-tackle-main-driver-ncds-americas
12. World Obesity Day reveals a worrying picture, European Parliament
https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_ATA(2023)739361
13. Overweight and obesity, 19 May 2023, Australian Institute of Health and Welfare
https://www.aihw.gov.au/reports/overweight-obesity/overweight-and-obesity/contents/overweight-and-obesity
14. Mahase E. Global cost of overweight and obesity will hit $4.32tn a year by 2035, report warns BMJ 2023; 380 :p523 doi:10.1136/bmj.p523
https://www.bmj.com/content/380/bmj.p523
15. Obesity: A global economic issue, CEPR, 13 Dec 2014
https://cepr.org/voxeu/columns/obesity-global-economic-issue
16. New WHO report: Europe can reverse its obesity “epidemic”, 3 May 2022
https://www.who.int/europe/news/item/03-05-2022-new-who-report--europe-can-reverse-its-obesity--epidemic
17. UNICEF and Greek Government sign National Action Plan against Childhood Obesity, 24 March 2023
https://www.unicef.org/greece/en/press-releases/unicef-and-greek-government-sign-national-action-plan-against-childhood-obesity
18. Hoogendoorn M, Galekop M, van Baal P. The lifetime health and economic burden of obesity in five European countries: what is the potential impact of prevention? Diabetes Obes Metab. 2023 Aug;25(8):2351-2361. doi: 10.1111/dom.15116. Epub 2023 May 24. PMID: 37222003.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37222003/
19. Greece, Global Obesity Observatory
https://data.worldobesity.org/country/greece-80/
20. Greece, Economic impact of overweight and obesity
https://data.worldobesity.org/country/greece-80/#data_economic-impact
21. Afthentopoulou A-E, Kaioglou V, Venetsanou F. Overweight and obesity prevalence in young children living in Athens. Public Health Open J. 2017; 2(1): 26-32. doi: 10.17140/PHOJ-2-117
https://openventio.org/wp-content/uploads/Overweight-and-Obesity-Prevalence-in-Young-Children-Living-in-Athens-PHOJ-2-117.pdf
22. Bertsias G, Mammas I, Linardakis M, Kafatos A. Overweight and obesity in relation to cardiovascular disease risk factors among medical students in Crete, Greece. BMC Public Health. 2003 Jan 8;3:3. doi: 10.1186/1471-2458-3-3. Epub 2003 Jan 8. PMID: 12517305; PMCID: PMC140012.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12517305/
23. Gikas, A., Sotiropoulos, A., Panagiotakos, D. et al. Prevalence, and associated risk factors, of self-reported diabetes mellitus in a sample of adult urban population in Greece: MEDICAL Exit Poll Research in Salamis (MEDICAL EXPRESS 2002). BMC Public Health 4, 2 (2004). https://doi.org/10.1186/1471-2458-4-2
https://bmcpublichealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-2458-4-2
24. Panagiotakos, Demosthenes & Pitsavos, Christos & Chrysohoou, Christina & Risvas, Grigoris & Kontogianni, Meropi & Zampelas, Antonis & Stefanadis, Christodoulos. (2005). Epidemiology of Overweight and Obesity in a Greek Adult Population: the ATTICA Study. Obesity research. 12. 1914-20. 10.1038/oby.2004.239.
https://www.researchgate.net/publication/8045898_Epidemiology_of_Overweight_and_Obesity_in_a_Greek_Adult_Population_the_ATTICA_Study
25. Makedou, Kali. (2011). Prevalence of childhood obesity in schools of Northern Greece.. Aristotle University Medical Journal. 38. 17-19.
https://www.researchgate.net/publication/262792296_Prevalence_of_childhood_obesity_in_schools_of_Northern_Greece
26. Tzotzas T, Kapantais E, Tziomalos K, Ioannidis I, Mortoglou A, Bakatselos S, Kaklamanou M, Lanaras L, Kaklamanou D. Prevalence of overweight and abdominal obesity in Greek children 6-12 years old: Results from the National Epidemiological Survey. Hippokratia. 2011 Jan;15(1):48-53. PMID: 21607036; PMCID: PMC3093145.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3093145/
27. Hruby A, Manson JE, Qi L, Malik VS, Rimm EB, Sun Q, Willett WC, Hu FB. Determinants and Consequences of Obesity. Am J Public Health. 2016 Sep;106(9):1656-62. doi: 10.2105/AJPH.2016.303326. Epub 2016 Jul 26. PMID: 27459460; PMCID: PMC4981805.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27459460/
28. Jebeile H, Kelly AS, O'Malley G, Baur LA. Obesity in children and adolescents: epidemiology, causes, assessment, and management. Lancet Diabetes Endocrinol. 2022 May;10(5):351-365. doi: 10.1016/S2213-8587(22)00047-X. Epub 2022 Mar 3. PMID: 35248172; PMCID: PMC9831747.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35248172/
29. Bonetti G, Herbst KL, Donato K, Dhuli K, Kiani AK, Aquilanti B, Velluti V, Matera G, Iaconelli A, Bertelli M. Dietary supplements for obesity. J Prev Med Hyg. 2022 Oct 17;63(2 Suppl 3):E160-E168. doi: 10.15167/2421-4248/jpmh2022.63.2S3.2757. PMID: 36479472; PMCID: PMC9710396.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36479472/
30. Smith JD, Fu E, Kobayashi MA. Prevention and Management of Childhood Obesity and Its Psychological and Health Comorbidities. Annu Rev Clin Psychol. 2020 May 7;16:351-378. doi: 10.1146/annurev-clinpsy-100219-060201. Epub 2020 Feb 25. PMID: 32097572; PMCID: PMC7259820.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32097572/
31. Lee EY, Yoon KH. Epidemic obesity in children and adolescents: risk factors and prevention. Front Med. 2018 Dec;12(6):658-666. doi: 10.1007/s11684-018-0640-1. Epub 2018 Oct 2. PMID: 30280308.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30280308/
32. Marcus C, Danielsson P, Hagman E. Pediatric obesity-Long-term consequences and effect of weight loss. J Intern Med. 2022 Dec;292(6):870-891. doi: 10.1111/joim.13547. Epub 2022 Aug 5. PMID: 35883220; PMCID: PMC9805112.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35883220/
33. Pulgaron ER, Delamater AM. Obesity and type 2 diabetes in children: epidemiology and treatment. Curr Diab Rep. 2014 Aug;14(8):508. doi: 10.1007/s11892-014-0508-y. PMID: 24919749; PMCID: PMC4099943.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24919749/
34. Franz MJ, Boucher JL, Rutten-Ramos S, VanWormer JJ. Lifestyle weight-loss intervention outcomes in overweight and obese adults with type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. J Acad Nutr Diet. 2015 Sep;115(9):1447-63. doi: 10.1016/j.jand.2015.02.031. Epub 2015 Apr 29. PMID: 25935570.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25935570/
35. Xi Y, Gao W, Zheng K, Lv J, Yu C, Wang S, Huang T, Sun D, Liao C, Pang Y, Pang Z, Yu M, Wang H, Wu X, Dong Z, Wu F, Jiang G, Wang X, Liu Y, Deng J, Lu L, Cao W, Li L. Overweight and risk of type 2 diabetes: A prospective Chinese twin study. Diabetes Metab. 2022 May;48(3):101278. doi: 10.1016/j.diabet.2021.101278. Epub 2021 Sep 12. PMID: 34520837.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34520837/
36. Minges KE, Whittemore R, Grey M. Overweight and obesity in youth with type 1 diabetes. Annu Rev Nurs Res. 2013;31:47-69. doi: 10.1891/0739-6686.31.47. PMID: 24894137; PMCID: PMC4159079.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24894137/
37. Bliddal H. [Definition, pathology and pathogenesis of osteoarthritis]. Ugeskr Laeger. 2020 Oct 12;182(42):V06200477. Danish. PMID: 33046193.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33046193/
38. Reyes C, Leyland KM, Peat G, Cooper C, Arden NK, Prieto-Alhambra D. Association Between Overweight and Obesity and Risk of Clinically Diagnosed Knee, Hip, and Hand Osteoarthritis: A Population-Based Cohort Study. Arthritis Rheumatol. 2016 Aug;68(8):1869-75. doi: 10.1002/art.39707. PMID: 27059260; PMCID: PMC4966641.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27059260/
39. Messier SP, Mihalko SL, Legault C, Miller GD, Nicklas BJ, DeVita P, Beavers DP, Hunter DJ, Lyles MF, Eckstein F, Williamson JD, Carr JJ, Guermazi A, Loeser RF. Effects of intensive diet and exercise on knee joint loads, inflammation, and clinical outcomes among overweight and obese adults with knee osteoarthritis: the IDEA randomized clinical trial. JAMA. 2013 Sep 25;310(12):1263-73. doi: 10.1001/jama.2013.277669. PMID: 24065013; PMCID: PMC4450354.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24065013/
40. Messier SP, Resnik AE, Beavers DP, Mihalko SL, Miller GD, Nicklas BJ, deVita P, Hunter DJ, Lyles MF, Eckstein F, Guermazi A, Loeser RF. Intentional Weight Loss in Overweight and Obese Patients With Knee Osteoarthritis: Is More Better? Arthritis Care Res (Hoboken). 2018 Nov;70(11):1569-1575. doi: 10.1002/acr.23608. PMID: 29911741; PMCID: PMC6203601.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29911741/
41. Dantas LO, Salvini TF, McAlindon TE. Knee osteoarthritis: key treatments and implications for physical therapy. Braz J Phys Ther. 2021 Mar-Apr;25(2):135-146. doi: 10.1016/j.bjpt.2020.08.004. Epub 2020 Sep 8. PMID: 33262080; PMCID: PMC7990728.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33262080/
42. Obesity-Induced Hypertension John E. Hall, Jussara M. do Carmo, Alexandre A. da Silva, Zhen Wang, and Michael E. Hall
https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/circresaha.116.305697
43. Hypertension and Obesity: How Weight-loss Affects Hypertension, Obesity Action Coalition, Jaymee Delaney, MD Winter 2009
https://www.obesityaction.org/resources/hypertension-and-obesity-how-weight-loss-affects-hypertension/
44. Dentali F, Sharma AM, Douketis JD. Management of hypertension in overweight and obese patients: a practical guide for clinicians. Curr Hypertens Rep. 2005 Oct;7(5):330-6. doi: 10.1007/s11906-005-0065-5. PMID: 16157073.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16157073/
45. Peters U, Dixon AE, Forno E. Obesity and asthma. J Allergy Clin Immunol. 2018 Apr;141(4):1169-1179. doi: 10.1016/j.jaci.2018.02.004. PMID: 29627041; PMCID: PMC5973542.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5973542/
46. Mohanan S, Tapp H, McWilliams A, Dulin M. Obesity and asthma: pathophysiology and implications for diagnosis and management in primary care. Exp Biol Med (Maywood). 2014 Nov;239(11):1531-40. doi: 10.1177/1535370214525302. Epub 2014 Apr 9. PMID: 24719380; PMCID: PMC4230977.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4230977/
47. Bantulà, M.; Roca-Ferrer, J.; Arismendi, E.; Picado, C. Asthma and Obesity: Two Diseases on the Rise and Bridged by Inflammation. J. Clin. Med. 2021, 10, 169. https://doi.org/10.3390/jcm10020169
https://www.mdpi.com/2077-0383/10/2/169
48. Asthma and Obesity, The University of Newcastle, Australia, September 27, 2022
https://toolkit.severeasthma.org.au/co-morbidities/extra-pulmonary/obesity/
49. The Link between Asthma and Weight, July 20, 2016, American Lung Association
https://www.lung.org/blog/the-link-between-asthma-weight
50. De Lorenzo A, Gratteri S, Gualtieri P, Cammarano A, Bertucci P, Di Renzo L. Why primary obesity is a disease? J Transl Med. 2019 May 22;17(1):169. doi: 10.1186/s12967-019-1919-y. PMID: 31118060; PMCID: PMC6530037.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31118060/
51. Jeong SU, Lee SK. [Obesity and gallbladder diseases]. Korean J Gastroenterol. 2012 Jan;59(1):27-34. Korean. doi: 10.4166/kjg.2012.59.1.27. PMID: 22289951.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22289951/
52. Zhou J, Mi J, Peng Y, Han H, Liu Z. Causal Associations of Obesity With the Intervertebral Degeneration, Low Back Pain, and Sciatica: A Two-Sample Mendelian Randomization Study. Frontiers in Endocrinology. 2021 ;12:740200. DOI: 10.3389/fendo.2021.740200. PMID: 34956075; PMCID: PMC8692291.
https://europepmc.org/article/MED/34956075
53. Vulevic J, Juric A, Tzortzis G, Gibson GR. A mixture of trans-galactooligosaccharides reduces markers of metabolic syndrome and modulates the fecal microbiota and immune function of overweight adults. J Nutr. 2013 Mar;143(3):324-31. doi: 10.3945/jn.112.166132. Epub 2013 Jan 9. PMID: 23303873.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23303873/
54. Boynton A, Neuhouser ML, Wener MH, Wood B, Sorensen B, Chen-Levy Z, Kirk EA, Yasui Y, Lacroix K, McTiernan A, Ulrich CM. Associations between healthy eating patterns and immune function or inflammation in overweight or obese postmenopausal women. Am J Clin Nutr. 2007 Nov;86(5):1445-55. doi: 10.1093/ajcn/86.5.1445. PMID: 17991658.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17991658/
55. Rodríguez-López CP, González-Torres MC, Aguilar-Salinas CA, Nájera-Medina O. DASH Diet as a Proposal for Improvement in Cellular Immunity and Its Association with Metabolic Parameters in Persons with Overweight and Obesity. Nutrients. 2021 Oct 9;13(10):3540. doi: 10.3390/nu13103540. PMID: 34684542; PMCID: PMC8539000.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34684542/
56. Kozyrskyj AL, Kalu R, Koleva PT, Bridgman SL. Fetal programming of overweight through the microbiome: boys are disproportionately affected. J Dev Orig Health Dis. 2016 Feb;7(1):25-34. doi: 10.1017/S2040174415001269. Epub 2015 Jun 29. PMID: 26118444.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26118444/
